نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسنده
مربی پژوهشی بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
چکیده
سیبزمینی به تعداد زیادی از بیماریهای باکتریایی، قارچی، ویروسی و مایکوپلاسمایی حساس است این بیماری‌ها به شدت کمیت، کیفیت و انبارپذیری غده‌های سیبزمینی را کاهش می‌دهند. بیماری پوسیدگی حلقوی، پژمردگی باکتریایی، پوسیدگی نرم ، ساق سیاه و اسکب باکتریایی از مهمترین بیماریهای باکتریایی سیبزمینی می-باشند. به منظور معرفی موثرترین و بهترین راهکارها در کاهش خسارت بیمار‌های باکتریایی، نتایج و توصیه پژوهش‌های متعدد انجام شده، از منابع معتبر علمی در دوره زمانی 22 ساله از ابتدای سال 2000 تا 2021 میلادی برابر1379 تا1400 خورشیدی از بانک‌های اطلاعات همانند (Web Of Science-WOS) و بانک اطلاعاتی SID جستجو شدند. در مورد بیماری پژمردگی باکتریایی سیبزمینی تعداد 32 مقاله، بیماری ساق سیاه و پوسیدگی نرم 34 مقاله و بیماری اسکب باکتریایی 34 مقاله جستجو و مطالعه شدند. با استفاده از روش متاآنالیز تاثیر راهکارهای مدیریتی این بیماری‌ها تعیین شد. استفاده از بذر عاری از آلودگی برای کاشت، بیش از 85 درصد، بیماری پژمردگی باکتریایی سیبزمینی را کنترل می‌کند. در بیماری اسکب باکتریایی، آغشته سازی غده‌های کاشت با آنتاگونیست‌‌ها (Rhizobium sp.،, Bacillus megaterium, Pseudomonas fluorescens,) و یا استفاده از آفتکش اکسی کلرور مس، تا 74 درصد بیماری را کنترل می‌کند. همچنین کاشت بذور عاری از آلودگی پوسیدگی نرم و ساق سیاه، موجب کاهش بیماری تا 59 درصد نسبت به شاهد گردیده‌است.
چکیده تصویری
)
تازه های تحقیق
به‌طور خلاصه، مدیریت بیماری های باکتریایی سیب زمینی بایستی در سه مرحله: قبل از کاشت، داشت و برداشت انجام شود.
1- قبل از کاشت: انتخاب زمین با بافت خاک مناسب برای کاشت سیب زمینی در قدم اول برای کنترل بیماری اسکب بسیار مهم است. کشت سیب زمینی در زمین هایی که قبلاً سیب زمینی در آن‌ها کاشته نشده یا کمینه تناوب سه‌ساله دارند، انجام شود. بافت خاک، سفت و خیلی رسی نباشد و از تردد غیرضروری ماشین‌آلات کشاورزی که سبب سفت شدن خاک مزرعه می شود، خودداری شود. از کاشت غده در خاکهای با اسیدیته بالاتر از 8/5 اجتناب شود. مقدار 300 تا 700 کیلوگرم در هکتار گوگرد قبل از کشت سیب زمینی همراه با کودهای فسفات و پتاس به زمین داده شود (2). شخم عمیق، بذر سالم، ضدعفونی ابزار مورد استفاده برای برش غده های بذری با محلول 5 درصد وایتکس تجاری، اجتناب از کاشت در خاک هایی که نفوذ آب در آن‌ها کم است و کاشت در خاک هایی که زهکش مناسب دارند، نکات مهم پیشگیری از بیماری است. اگر در زمان کاشت دمای خاک بالا باشد، بهتر است که قبل از کاشت، آبیاری سبک انجام شود تا خاک مرطوب و خنک شده و سپس کاشت انجام شود.
2- طول مدت داشت: در طول مدت داشت بایستی آبیاری مزرعه به‌صورت منظم و دقیق انجام شود. آبیاری مناسب، منظم و یکنواخت مزرعه از شدت و گسترش بیماری می کاهد. کمبود رطوبت سبب افزایش بیماری اسکب می شود. از خشک شدن و کم شدن رطوبت خاک جلوگیری شود. کنترل علف های هرز به‌ویژه کنترل علف هرز پیچک در مزرعه سیب زمینی بسیار مهم است. چون این علف هرز رطوبت زمین را می گیرد و سبب افزایش بیماری می شود. برخی از علف های هرز مانند: تاجریزی سیاه، تاجریزی قرمز، یک گونه آلاله، یک گونه علف هفت‌بند، پنیرک، ماشک، سلمه تره و یک گونه خرفه میزبان واسط باکتری عامل بیماری پژمردگی هستند و سبب افزایش جمعیت باکتری می شوند. از آبیاری زیاد و نیز مصرف زیاد کود نیتروژن خودداری شود. در مزارعی که آلودگی پژمردگی باکتریایی وجود دارد، بوته های آلوده همراه غده و ریشه به‌دقت جمع آوری و با کیسه های پلاستیکی بدون منفذ از مزرعه خارج و دفن شوند (بوته‌کشی) و محل بوته های آلوده با وایتکس یا فرمالین ضدعفونی شود. آبیاری مزرعه به‌صورت بارانی و با مهارت و دقت انجام شود (به‌نحوی که کم‌ترین رواناب ایجاد شود). از آب دادن زیاد و غرقاب کردن مزرعه اجتناب شود. در خاک هایی که از قبل احتمال آلوده بودن را دارند، بهتر است که ارقام مقاوم و یا متحمل به بیماری کشت شوند. برداشت محصول 7 تا 10 روز بعد از خشک شدن سرشاخه های محصول انجام شود. این تأخیر باعث بلوغ پوست غده می شود. هنگامی که رطوبت خاک بالاست، عملیات برداشت انجام نشود. تا حد امکان در هنگام برداشت از ماشین هایی استفاده شود که غدهه ا را زخمی نکند و در هنگام حمل و نقل دقت شود که به غده ها آسیبی وارد نشود تا از بروز زخم و متعاقباً نفوذ باکتری جلوگیری شود.
3- بعد از برداشت: غده‌های انبارشده را در دمای 12 تا 15 درجه سانتی‌گراد به‌مدت 1 تا 2 هفته برای التیام یافتن زخمهای روی پوست، قرار داده و سپس زیر 10 درجه سانتی‌گراد با تهویه مناسب نگهداری شوند. از روی هم قراردادن گونی های سیب زمینی تا ارتفاع زیاد خوداری شود زیرا بافت غده هایی که در گونی های پائینی قرار دارند، آسیب دیده و سریع آلوده می شوند. از انبار کردن غده هایی که علائم آلودگی دارند یا از مزارع آلوده برداشت شده اند، خودداری شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیبزمینی گیاهی است با ارزش غذایی بالا که در 158 کشور جهان کشت می‌شود و از نظر میزان مصرف، پس از گندم، ذرت و برنج در جایگاه چهارم جهان قرار دارد. تولید این محصول پرارزش، به‌علت قدرت تولید بالا و سازگاری با دامنه بسیار وسیعی از اقلیم‌ها در دنیا رو به افزایش است. استان همدان با دارا بودن 16/63 درصد از زمین های زیر کشت سیب زمینی کشور و 24 درصد از تولید پنج میلیون تنی سیبزمینی کشور، مقام نخست کشور را در میزان تولید در اختیار دارد. یکی از چالش های مهم در تولید سیب زمینی، بیماری های باکتریایی می باشد (1). برخی از بیماری های مهم و اقتصادی سیبزمینی که در تمام مناطق سیب زمینی‌کاری ایران و جهان پراکنده هستند، عبارتند از: بیماری پوسیدگی حلقوی، پژمردگی باکتریایی، پوسیدگی نرم، ساق‌سیاه و اسکب باکتریایی (7). اقتصادی بودن میزان خسارت بیماری ها سبب شده که تاکنون تحقیقات زیادی برای شناسایی عوامل و نیز ارائه راهکارهای کنترل آن‌ها انجام شود. نتایج این تحقیقات در قالب مقالات، کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها منتشر شده است. در ارزیابی خسارت بیماری اسکب باکتریایی در مزارع سیبزمینی استان همدان با عامل جرب معمولی (Streptomyces spp)، میانگین میزان آلودگی و کاهش محصول ناشی از آن، سالیانه حدود 1/5 درصد از تولید سیب زمینی برآورد شده است (5). با توجه به تولید سالیانه سیب زمینی در استان همدان که حدود 900,0000 تن می باشد، میزان خسارت از نظر ریالی (با فرض قیمت هر کیلوگرم سیبزمینی برابر 80,000 ریال) برابر 1,080,000,080,000 ریال خواهد بود. برای تولید این مقدار سیب زمینی، حدود هفت میلیون مترمکعب آب مصرف می شود. با توجه به این‌که بیماری اسکب سیب زمینی روی بازارپسندی محصول تأثیر فراوانی دارد، راهکارهای کنترل بیماری کمک می کند که از هدررفت حدود0105,005 مترمکعب آب فقط در استان همدان جلوگیری شود.
بیماری پژمردگی باکتریایی یکی دیگر از مهمترین بیماریهای اقتصادی سیب زمینی است که گستردگی، تنوع میزبانی و انتشار وسیعی در مناطق مختلف سیب زمینی‌کاری کشور و دنیا دارد. خسارت این بیماری در 80 کشور جهان بالغ بر 950 میلیون دلار در سال گزارش شده است (5). این بیماری در مزرعه و انبار، غده های سیب زمینی را آلوده کرده و سبب کاهش کمیت و کیفیت محصول سیب زمینی می شود. بیماری پوسیدگی نرم و ساق‌سیاه نیز از بیماری های مهم و اقتصادی سیب زمینی هستند که در مزرعه و انبار، غده های سیب زمینی را آلوده کرده و در شرایط دمایی مناسب و رطوبت نسبی بالا همه غده های آلوده از بین می‌روند. در منطقه پنجاب پاکستان خسارت بیماری پوسیدگی نرم را 30 درصد برآورد کردند که رقم بسیار بالایی است (9). در زیمباوه زیان های اقتصادی ناشی از بیماری پوسیدگی نرم و ساق‌سیاه را از 1 تا 65 درصد با میانگین تقریباً 23 درصد تخمین زدند (8). با توجه به کمبود انبارهای فنی برای انبار و ذخیره‌سازی غده های سیب زمینی تولیدشده در فصول تابستان و پائیز که مقدار تولید زیاد است و عرضه آن در فصول زمستان و بهار که تولید کم‌تر است، خسارت اقتصادی بیماری پوسیدگی نرم زیاد است.
1- احمدی، کریم؛ حمیدرضا عبادزاده؛ فرشاد حاتمی؛ هلدا عبدشاه و آرزو کاظمیان. 1398. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 97-1396، جلد اول: محصولات زراعی.تهران، وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. 95 صفحه
2- باقری ، عزیز. 1395. وضعیت بیماری جرب معمولی سیبزمینی در ایران. دانش بیماری‌شناسی گیاهی، سال ششم، جلد 1، صفحه 47 تا 56.
3- باقری ، عزیز. 1397. مدیریت تلفیقی بیماری جرب (اسکب) باکتریایی سیبزمینی. مجله علوم کاربردی سیبزمینی، سال اول شماره 2، صفحه 1 تا 7.
4- باقری، عزیز. 1398 .مدیریت بیماری پوسیدگی نرم باکتریایی سیبزمینی. مجله علوم کاربردی سیبزمینی، سال دوم، شماره ٢، صفحه 7 تا 14.
5- شفیعی، زهرا. 1395. ارزیابی میزان آلودگی مزارع سیبزمینی استان همدان به Streptomyces spp عامل جرب معمولی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده علوم کشاورزی، همدان.
- Des Essarts, Y. R., Cigna, J., Quêtu-Laurent, A., Caron, A., Munier, E., Beury-Cirou, A., Hélias, V. and Faure, D. 2016. Biocontrol of the Potato Blackleg and Soft Rot Diseases Caused by Dickeya dianthicola. Applied and Environmental Microbiology, Volume 82, Number 1, pp:268 –278. doi:10.1128/AEM.02525-15.
- Elizabeth N. 2012. Identification and control of potato soft rot and blackleg pathogens in Zimbabwe. Submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. © University of Pretoria.
- Houser, A. J. 2018. Understanding blackleg in seed potato operations and the development of management strategies for the control of blackleg and tuber soft rot, caused by Pectobacterium SPP. Submitted In partial fulfillment of the requirements For the Degree of Doctor of Philosophy Colorado State University Fort Collins, Colorado Summer 2018.
- Karim, Z. and Hossain, M. S. 2018. Management of bacterial wilt (Ralstonia solanacearum) of potato:focus on natural bioactive compounds. Journal. biodivers. conserv. bioresour. Manage, 4 (1):73-92
- Marketa, S.M. , Sarikhani, E., Daniel, O., Omelka, M., Kristufek, V., Divis, J. and Kopecky, J. 2021. Tuberosphere and bulk soil microbial communities in fields differing in common scab severity are distinguished by soil chemistry and interactions with pathogens. Plant and Soil, (2021) Cite this article 86 Accesses. https://doi.org/10.1007/s11104-021-05128-z
)