نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسندگان
1 استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،اهواز. ایران
2 دانشیار بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
3 محقق بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
چکیده
زراعت زمستانه سیبزمینی در استان خوزستان با شرایط نامساعد آب و هوایی به‌ویژه از اواسط حجیم شدن غده با تنش حرارتی بالا مواجه است. تنش گرما در خوزستان نه تنها سبب کاهش عملکرد کل سیبزمینی، بلکه سبب افزایش درصد عملکرد غیر قابل فروش در منطقه شده است. یکی از روش‌های کاهش خسارت تنش درجه حرارت بالا مصرف محرکهای رشد گیاهی از جمله اسید هیومیک، اسیدآمینه‌های کمپلکس شده با عناصر غذایی Zn، K و Ca می‌باشد. این پژوهش در راستای بررسی اثرات هفت محرک رشد بر دو رقم سانته و اوتاوا در سال زراعی 99-1398 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان اجرا گردید. محرکهای رشد شامل: اسید هیومیک، اسید آمینه آزاد، اسید آمینه-عنصر غذایی (Zn، K، Ca و K-Ca)، مصرف توأم محرکهای رشد و شاهد بود. نتایج نشان داد که در هر دو رقم، محرکهای رشد گیاهی (به‌جز اسید آمینه) باعث افزایش عملکرد کل و قابل فروش غده نسبت به شاهد شدند. در هر دو رقم، بیشترین عملکرد کل و قابل فروش در مصرف توأم محرکهای رشد بود. در رقم سانته، افزایش عملکرد غده در مصرف توأم محرکهای رشد نسبت به سایر محرکهای رشد بیشتر بود. در هر دو رقم، محرکهای رشد گیاهی باعث کاهش درصد عملکرد غیرقابل فروش شدند، ولی این کاهش در رقم سانته بطور قابل ملاحظه‌ای بیشتر بود.
چکیده تصویری
)
تازه های تحقیق
1- در رقم سانته، بیشترین عملکرد کل و قابل فروش غده توسط مصرف توأم محرکهای رشد تولید شد و برتری آن نسبت به مصرف تکی سایر محرک های رشد و شاهد، قابل توجه بود. به طوری‌که کاربرد توأم محرک های رشد باعث افزایش 11/31 و 12/7 تن در هکتاری عملکرد کل و قابل فروش غده نسبت به شاهد شد.
2- در رقم اوتاوا، اگرچه بیشترین عملکرد کل و قابل فروش غده توسط مصرف توأم محرک های رشد تولید شد ولی با توجه به برتری کم این تیمار نسبت به کاربرد اسیدآمینه های پتاسیم یا کلسیم دار یا اسیدهیومیک، تیمارهای ذکرشده توصیه می شوند.
3- در رقم سانته، کاربرد محرک های رشد گیاهی صرف‌نظر از نوع ماده، درصد عملکرد غیرقابل فروش را به‌طور قابل توجهی نسبت به شاهد کاهش دادند.. بهترین تیمار از نظر درصد عملکرد قابل فروش، تیمار مصرف توأم محرک های رشد بود. به‌طوری که حداکثر درصد عملکرد قابل فروش (94/95 درصد) در تیمار مصرف توأم تولید شد و در مقایسه با درصد عملکرد قابل فروش شاهد (84/33 درصد) به مقدار 10/56 درصد بیشتر بود.
4- در رقم اوتاوا، اگرچه کاهش درصد عملکرد غیرقابل فروش تحت تأثیر محرک های رشد اسیدآمینه، اسیدآمینه- پتاسیم-کلسیم و کاربرد توأم محرک های رشد نسبت به شاهد قابل توجه بود ولی کاهش عملکرد غیرقابل فروش این رقم نسبت به رقم سانته به‌مراتب کم‌تر بود.
5- در هر دو رقم، حداکثر پروتئین و درصد ماده خشک غده در مصرف توأم محرک های رشد مشاهده شد. در رقم سانته، مقادیر پروتئین غده و ماده خشک غده در کاربرد توأم محرک های رشد به‌ترتیب 26 و 18 درصد و در رقم اوتاوا به‌ترتیب 19 و 19 درصد نسبت به شاهد افزایش یافت.
6- در هر دو رقم، حداکثر نیترات غده در شاهد مشاهده شد. کاربرد محرک های رشد باعث کاهش مقدار نیترات غده شد. در رقم سانته با کاربرد اسیدآمینه، مقدار نیترات غده نسبت به شاهد 39/1 میلی گرم در کیلوگرم کاهش یافت. درحالی که در رقم اوتاوا با کاربرد اسیدهیومیک، مقدار نیترات غده 50/65 میلی گرم در کیلوگرم در مقایسه با شاهد کاهش پیدا کرد.
7- گرمای انتهای فصل رشد در زراعت زمستانه سیب زمینی، یکی از چالش های مهم تولید این محصول در مناطق گرم کشور است. با کاربرد مواد محرک رشد به‌همراه عناصر غذایی ضد تنش می توان از افزایش درصد عملکرد غیرقابل فروش، کاهش عملکرد (بیش از 10 تن در هکتار) و افزایش نیترات که ناشی از تنش گرمایی است، جلوگیری کرد.
برای تولید سیب زمینی در استان خوزستان، توصیه می شود که کوددهی براساس نتایج آزمون خاک انجام شود. دوسوم کود پتاسیمی (از منبع سولفات پتاسیم) و همچنین دوسوم کود فسفره (از منبع سوپرفسفات تریپل) در هنگام کاشت با استفاده از ماشین کودکار غده کار مصرف شود. یک‌سوم کود نیتروژن، قبل از کاشت و مابقی به نسبتهای مساوی در مراحل ابتدای حجیم شدن و 20 روز بعد از شروع حجیم شدن غده استفاده شود. برای رقم اوتاوا، مصرف اسیدهیومیک یا اسیدآمینه- پتاسیم و یا اسیدآمینه- کلسیم توصیه می شود. برای رقم سانته، مصرف توأم اسیدهیومیک، اسیدآمینه- پتاسیم، اسیدآمینه- کلسیم و اسیدآمینه- روی توصیه می شود. تنها بیماری مهم سیب زمینی در منطقه، بیماری لکه‌موجی می باشد که با قارچ‌کش‌های بردوفیکس و یا کلروتالونیل می توان با آن مبارزه کرد. یک هفته قبل از برداشت، اندام های هوایی قطع و غده ها در اواخر اردیبهشت ماه برداشت شوند
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیبزمینی (Solanum tuberosum L.) به دلیل داشتن هیدروکربنهای قابل هضم و پروتئین های حاوی لیزین که یک اسیدآمینه ضروری و مهم بوده و غالباً در محصولاتی مانند غلات و سبزیجات وجود ندارد، ارزش غذایی فراوانی دارد (9). رشد سیبزمینی تحت تأثیر بسیاری از عوامل تنش زای زنده و غیر زنده است (8). تنش گرما در خوزستان نه‌تنها سبب کاهش عملکرد کل سیبزمینی، بلکه سبب افزایش درصد عملکرد غیرقابل فروش در منطقه شده است. محرک های زیستی بر متابولیسم سلولی گیاهان مؤثر بوده و منجر به افزایش تحمل به تنش های غیر زنده، بهبود رشد گیاه و عملکرد محصول می‌شوند (8). بنابراین به نظر می رسد که استفاده از محرک های رشد در خوزستان و سایر مناطق نیمه‌گرمسیری، سبب افزایش عملکرد غده و همچنین کاهش درصد عملکرد غیرقابل فروش شود. در برخی از مطالعات، تأثیر کاربرد اسیدهیومیک به‌عنوان محرک رشد گیاهی بر افزایش طول ریشه، جذب عناصر معدنی و افزایش وزن تر و خشک گیاهان زراعی گزارش شده است (2). در آزمایشی توسط سرهان (2011)، اسیدهیومیک باعث افزایش معنی داری در رشد شاخ و برگ، تعداد غده و وزن غده و در نتیجه منجر به افزایش عملکرد گیاه سیب زمینی شد (6). در آزمایشی دیگر، پژوهشگران با مصرف اسیدهیومیک در آب آبیاری سبب افزایش پارامترهای رشد، عملکرد و خواص فیزیکی و شیمیایی غده سیب زمینی شدند (2). یکی دیگر از انواع محرک های رشد گیاهی، اسیدهای آمینه است. محققان گزارش کردند که محلول پاشی اسیدآمینه در شرایط تنش باعث افزایش عملکرد، اجزای عملکرد و بهبود صفات کیفی محصولات مختلف ازجمله سیب زمینی می شود (7). همچنین اسیدهای آمینه می توانند به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم بر فعالیتهای فیزیولوژیکی و درنتیجه بر روی رشد و عملکرد گیاه تأثیر بگذارند. به‌نظر می رسد که عناصر غذایی مؤثر در رفع تنش های غیر زنده (مانند: پتاسیم، کلسیم و روی) به‌صورت ترکیبات اسیدآمینه- عنصر غذایی، می توانند با افزایش تحمل سیب زمینی در برابر تنش های گرمایی و تنشهای محیطی باعث افزایش عملکرد این محصول شوند. در برخی مطالعات، مشخص شده است که برگ پاشی عنصر کلسیم در کاهش خسارت گرما و درنتیجه افزایش عملکرد سیبزمینی مؤثر بوده است. کلسیم در تنظیم تعدادی از فرایندهای فیزیولوژیکی گیاهان در سطوح بافتی، سلولی و مولکولی نقش مهمی دارد که هم رشد و هم پاسخ به تنشهای محیطی را تحت تأثیر قرار می دهد (10). کاربرد پتاسـیم نیز موجـب سازگاری گیاه به تنش های محیطـی مـی شـود (4). عنصر روی نیز با تأثیر بر ظرفیت جذب و انتقال آب، سبب کاهش اثرات نامطلوب تنش گرمایی در گیاه می شود (1). یکی از ویژگی های مهم کیفی غده سیب زمینی، تجمع نیترات در سیب زمینی است که در اثر فعل و انفعالات شیمیایی به ترکیباتی به نام نیتروز آمین که سرطان زا هستند، تبدیل می شوند. اسیدهای آمینه محصول پایانی مرحله جذب و احیای نیترات هستند. بنابراین، افزایش غلظت اسیدهای آمینه، مانع از تجمع نیترات در بافت‌های گیاهی می‌شود (3).
تولید سیب زمینی در کشت زمستانه در مناطق نیمه گرمسیری جنوب کشور ازجمله جنوب خوزستان، همواره با چالش افزایش درجه حرارت و گرما از اواخر فروردین ماه همراه است. عملکرد سیب زمینی در خوزستان در مقایسه با مناطق معتدله کشور به‌میزان قابل توجهی پائین تر است. یکی از دلایل پائین بودن عملکرد سیب زمینی، طولانی بودن مدت زمان از کاشت تا سبزشدن در مقایسه با مناطق معتدله کشور (40 روز) و دلیل دیگر، مواجه شدن گیاه با دمای بالا از اواخر فروردین ماه می باشد. گرما بر کلیه جنبه‌های حیات گیاه مانند: رشد، فتوسنتز، تنفس، مرحله زایش، فرآیندهای متابولیکی و رشد و نمو غده تأثیرگذار است. به‌نظر می رسد در شرایط تنش گرمایی، محرک های رشد می توانند به‌عنوان یک راهبرد برای کاهش اثرات منفی دمای بالا به‌کار گرفته شوند. در استان خوزستان، کاربرد مواد تحریک‌کننده رشد از جمله: اسیدهیومیک و کمپلکس های اسیدآمینه- عناصر غذایی (روی، پتاسیم و کلسیم) در مراحل حساس رشد سیب زمینی می تواند با افزایش سرعت رشد و نمو سیب زمینی و افزایش تحمل گیاه در مقابل استرس های محیطی از جمله گرما که مهم‌ترین عامل اقلیمی محدودکننده سیب زمینی در خوزستان است، باعث افزایش عملکرد این محصول شود. علاوه بر این، مصرف محرک های رشد گیاهی باعث کاهش نیترات غده سیبزمینی می شود. بنابراین هدف از اجرای این آزمایش، بررسی اثرات محرک های رشد گیاهی بر عملکرد و کیفیت غده های تولیدی سیب زمینی ارقام سانته و اوتاوا در شرایط تنش گرمایی در استان خوزستان بود.
)