نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسندگان
1 استادیار پژوهشی بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد شناسایی و مبارزه با علوم علف‌های هرز، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم و فناوری کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3 استاد علوم علف‌های هرز، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم و فناوری کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
چکیده
به‌منظور ارزیابی تأثیر مویان غیر یونی (کانتکت، Contact) بر کارایی علف‌کش ریم‌سولفورون (ریما 25%) در مدیریت علف‌های هرز مزارع سیب‌زمینی، آزمایشی با سه تکرار و در دو منطقه زراعی شامل: استان‌های کرمانشاه (سنقر) و کردستان (قروه) طی سال زراعی 1401-1400 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل: سه رقم سیب‌زمینی (بانبا، مارفونا و اسپریت) و چهار سطح مویان غیر یونی (۰، 0/2، 0/4 و 0/8 لیتر در هکتار) در ترکیب با علف‌کش ریم‌سولفورون به‌میزان ۶۰ گرم ماده مؤثره در هکتار به‌همراه وجین دستی بودند. نتایج نشان داد که کاربرد مویان غیر یونی به‌میزان 0/8 لیتر در هکتار در ترکیب با ریم‌سولفورون، منجر به بیش‌ترین کاهش وزن خشک کل علف‌های‌هرز شد. این امر بیانگر نقش تقویتی مویان در بهبود جذب و اثربخشی علف‌کش یادشده است. هم‌چنین، بیش‌ترین عملکرد غده سیب‌زمینی در رقم اسپریت در منطقه قروه و سنقر تحت همین تیمار مشاهده شد که نشان‌دهنده تعامل مثبت بین رقم، مویان و شرایط آب و هوایی منطقه است. به‌طور کلی، یافته‌های این تحقیق گویای آن است که استفاده از مویان غیر یونی به‌میزان 0/8 لیتر در هکتار می‌تواند کارایی علف‌کش ریم‌سولفورون را افزایش داده و منجر به بهبود عملکرد کمی محصول در شرایط مزرعه شود. این نتایج می‌تواند به‌منظور بهینه‌سازی مدیریت تلفیقی علف‌های‌هرز در مزارع سیب‌زمینی مورد استفاده قرار گیرد.
چکیده تصویری
 در کنترل عل ... ', 'data/pem/coversheet/651762897538.jpg'))
تازه های تحقیق
نتایج نشان داد که اگر علف‌کش ریم‌سولفورون (ریما 25 درصد) به مقدار ۶۰ گرم ماده مؤثره در هکتار استفاده شود و همراه آن مقدار 0/8 لیتر در هکتار مویان غیریونی (کانتکت، Contact) در اوایل مرحله دوم (رشد رویشی) از مراحل چهارگانه چرخه‌ی رشدی سیب‌زمینی (جوانه‌زنی، رشد رویشی، تشکیل غده و رشد و پرشدن غده) به‌کار گرفته شود، کنترل علف‌های هرز پهن‌برگ و هم باریک‌برگ به‌طور قابل‌توجهی بهتر خواهد شد. این روش باعث شد که عملکرد غده‌های سیب‌زمینی در مزرعه افزایش یابد. هم‌چنین براساس نتایج به‌دست‌آمده از این مطالعه، استفاده از مویان غیر یونی به‌همراه ریم‌سولفورون هیچ‌گونه اثر منفی بر رشد گیاه سیب‌زمینی نشان نداد. این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک نقطه قوت در مدیریت علف‌های هرز و بهبود عملکرد کشاورزی در نظر گرفته شود چرا که استفاده از مویان‌های غیر یونی همراه با ریم‌سولفورون بدون ایجاد اختلال در رشد سیب‌زمینی، به کنترل مؤثر علف‌های هرز کمک می‌کند. مویان غیر یونی کمک می‌کند تا قطرات سم بهتر به برگ‌ها بچسبند و جذب بیش‌تری انجام شود. در نتیجه، تأثیر سم بیش‌تر شده و علف‌های هرز سریع‌تر از بین می‌روند. برای این‌که چنین نتیجه‌ای در مزرعه حاصل شود، لازم است که محلول سم به‌درستی و با دقت تهیه شود. برای تهیه محلول مورد نیاز برای یک هکتار باید ۶۰ گرم از علف‌کش ریم‌سولفورون را با 0/8 لیتر در هکتار مویان غیر یونی در 400 لیتر آب تمیز ترکیب کرد. اولین قدم این است که مخزن سم‌پاش تا نیمه با آب تمیز و بدون گل‌ولای پر شود؛ سپس علف‌کش ریم‌سولفورون جداگانه در یک ظرف کوچک با مقدار کمی آب حل شده و به مخزن اضافه می‌شود. در مرحله بعد، مقدار 8/0 لیتر در هکتار از مویان به داخل مخزن ریخته می‌شود. در پایان، بقیه آب به مخزن اضافه شده تا به حجم 400 لیتر برسد و محلول خوب به‌هم زده می‌شود. اگر سم‌پاش دارای همزن دستی یا مکانیکی باشد، بهتر است برای یکنواخت شدن محلول از آن استفاده شود. در کنار این مراحل، به کیفیت آب هم باید توجه کرد. آبی که برای تهیه محلول استفاده می‌شود، باید کاملاً تمیز و بدون ذرات معلق باشد. هم‌چنین، بهتر است pH آب کمی اسیدی و در حدود ۵ تا ۶ باشد، چون علف‌کش ریم‌سولفورون در این بازه بهترین عملکرد را دارد. اگر آب خیلی قلیایی (pH بالا) باشد، ممکن است کارایی سم کاهش پیدا کند. از طرف دیگر، سختی آب نیز مهم است. اگر آب مصرفی خیلی سخت باشد (یعنی املاح زیاد داشته باشد)، می‌تواند با علف‌کش واکنش دهد و اثر آن را کم‌تر کند. بنابراین، توصیه می‌شود از آب با سختی کم یا متوسط استفاده شود. در مرحله سم‌پاشی نیز نکاتی وجود دارد که رعایت آن‌ها بسیار مهم است. سم‌پاشی باید در زمانی انجام شود که هوا آرام و بدون باد باشد، بارندگی وجود نداشته و دمای هوا هم معتدل باشد تا از تبخیر یا شسته‌شدن سم جلوگیری شود. هم‌چنین، هنگام کار با سم باید از لباس مناسب، ماسک، دستکش، عینک ایمنی و چکمه استفاده شود تا بدن از تماس با مواد شیمیایی محافظت شود. اگر تمام این مراحل با دقت انجام شود، می‌توان انتظار داشت که علف‌های هرز به‌خوبی کنترل شده و سیب‌زمینی عملکرد بیش‌تری داشته باشد. در واقع، دقت در آماده‌سازی و کاربرد صحیح محلول علف‌کش، ارتباط مستقیم و مشخصی با موفقیت و کارآیی سم در مزرعه دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیب‌زمینی (Solanum tuberosum L.) پس از گندم، برنج و ذرت چهارمین محصول زراعی مهم در سطح جهانی به‌شمار می‌رود (7). در ایران نیز این محصول از جایگاه مهمی برخوردار بوده و جزو محصولات راهبردی می‌باشد؛ به‌طوری‌که در سال زراعی 03-1402 سطح زیرکشت آن بالغ بر 147 هزار هکتار، میزان تولید 5/314 میلیون تن و میانگین عملکرد آن 36/1 تن در هکتار گزارش شده است (1). علف‌های هرز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولید سیب‌زمینی، سالانه خسارات قابل‌توجهی به این محصول وارد می‌کنند. تنوع اقلیمی کشور، پراکندگی وسیع مناطق کشت سیب‌زمینی و حضور گونه‌های متنوع و مقاوم علف‌های هرز اعم از پهن‌برگ، باریک‌برگ و گونه‌های انگلی مانند: گل‌جالیز بر پیچیدگی مدیریت این عامل خسارت‌زا افزوده است.
در میان راهبردهای کنترل علف‌های هرز، استفاده از علف‌کش‌ها به‌عنوان روشی سریع، مؤثر و نسبتاً کم‌هزینه شناخته می‌شود. با این حال، تعداد علف‌کش‌های ثبت‌شده برای کاربرد در مزارع سیب‌زمینی در ایران محدود است (از جمله: متری‌بوزین، پندی‌متالین و سولفوسولفورون) که هر یک محدودیت‌هایی از نظر طیف اثربخشی، دوره مصرف و اثرات زیست‌محیطی دارند (2). در این راستا، ریم‌سولفورون به‌عنوان علف‌کشی انتخابی از گروه سولفونیل‌اوره‌ها به‌دلیل ویژگی‌هایی مانند: مصرف دوز پائین‌تر، ایمنی زیستی برای پستانداران و قابلیت کنترل مؤثر بر طیف وسیعی از علف‌های‌هرز باریک‌برگ و پهن‌برگ به‌ویژه در کاربرد پس‌رویشی، مورد توجه کارشناسان و کشاورزان قرار گرفته است (4).
یکی از راهکارهای اثبات‌شده برای بهبود اثربخشی علف‌کش‌های سیستمیک، به‌کارگیری مواد کمکی نظیر: مویان‌های غیر یونی در محلول‌های سم‌پاشی است. این ترکیبات با کاهش کشش سطحی قطرات آب، افزایش سطح تماس محلول با برگ، تسهیل نفوذ ماده مؤثره از طریق اپیدرم و کوتیکول و افزایش پایداری محلول بر سطح اندام‌های هوایی موجب ارتقاء جذب و انتقال علف‌کش در گیاه هدف می‌شوند (6). افزون بر آن، مویان‌های غیر یونی در افزایش مقاومت محلول نسبت به شستشوی ناشی از بارندگی و در نتیجه کاهش تلفات سم ناشی از عوامل محیطی نقش دارند. بنابراین، استفاده بهینه از مویان‌های غیر یونی نه‌تنها اثربخشی علف‌کش‌هایی مانند: ریم‌سولفورون را ارتقاء می‌دهد بلکه از طریق امکان کاهش دوز مصرفی، منجر به کاهش هزینه‌های تولید و کاهش باقی‌مانده ترکیبات شیمیایی در محیط زیست می‌شود.
با وجود شواهد فراوان از مزایای ترکیب ریم‌سولفورون با مویان‌های غیر یونی در مطالعات بین‌المللی، داده‌های میدانی و اطلاعات بومی‌شده درباره تأثیر سطوح مختلف این افزودنی‌ها در شرایط اقلیمی ایران محدود باقی مانده است. به‌ویژه مناطق عمده کشت سیب‌زمینی نظیر: شهرستان سنقر در استان کرمانشاه و شهرستان قروه در استان کردستان با تنوع گونه‌ای علف‌های‌هرز و تفاوت در بافت خاک، نیازمند بررسی‌های دقیق و منطقه‌ای هستند. بنابراین هدف این پژوهش، بررسی اثر سطوح مختلف مویان غیر یونی بر کارایی علف‌کش ریم‌سولفورون در کنترل گونه‌های باریک‌برگ و پهن‌برگ و ارزیابی تأثیر آن بر عملکرد غده سیب‌زمینی در شرایط مزرعه‌ای در دو منطقه یادشده است. نتایج این تحقیق می‌تواند مبنایی علمی برای بهینه‌سازی مدیریت علف‌های هرز، کاهش وابستگی به دوزهای بالای علف‌کش، کاهش هزینه‌های زراعی و ارتقاء پایداری زیست‌محیطی در کشت سیب‌زمینی کشور فراهم آورد.
توصیه های ترویجی و کاربردی:
بر پایه نتایج دقیق حاصل از این پژوهش مزرعه‌ای که در دو منطقه‌ی سنقر (استان کرمانشاه) و قروه (استان کردستان) انجام گرفت، به‌روشنی مشخص شد که افزودن مویان غیر یونی به میزان 0/8 لیتر در هکتار به محلول علف‌کش ریم‌سولفورون با دوز 60 گرم ماده مؤثره در هکتار موجب بهبود کارایی این علف‌کش در کنترل طیف گسترده‌ای از علف‌های‌هرز پهن‌برگ و باریک‌برگ در مزارع سیب‌زمینی می‌شود. هم‌چنین استفاده از مویان غیر یونی به‌همراه ریم‌سولفورون هیچ‌گونه اثر منفی بر رشد گیاه سیب‌زمینی نگذاشت. نکات کلیدی و توصیه‌های فنی به‌شرح ذیل است:
1) ترکیب مویان غیر یونی با ریم‌سولفورون سبب بهبود خواص فیزیکوشیمیایی محلول سم از جمله: افزایش یکنواختی پوشش برگ، چسبندگی بهتر به سطح برگ‌ها و تسهیل نفوذ ماده مؤثره به درون بافت‌های گیاهی می‌شود. این ویژگی‌ها به‌ویژه در شرایط تنش‌زای محیطی مزرعه (نظیر: خشکی، دمای بالا یا تنش‌های تغذیه‌ای) نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقاء کارآیی علف‌کش ایفا می‌کنند.
2) مصرف مویان غیر یونی در دوز 8/0 لیتر در هکتار بیش‌ترین کاهش زیست‌توده علف‌های‌هرز را در هر دو منطقه تحقیقاتی به‌دنبال داشت. به‌طور مشخص، در منطقه سنقر و قروه کاهش 83 درصدی در وزن خشک کل علف‌های‌هرز مشاهده شد که بیانگر اثربخشی بالای این تیمار در کنترل مؤثر این علف کش بر علف‌های‌هرز می‌باشد.
3) با اثر تیمار علف‌کش همراه با مویان غیر یونی بر روی سه رقم سیب‌زمینی (اسپریت، بانبا و مارفونا) مشخص شد که رقم اسپریت در منطقه قروه و سنقر بالاترین افزایش عملکرد غده را داشته است. این افزایش عمدتاً ناشی از کاهش رقابت علف‌های هرز برای منابع حیاتی رشد مانند: نور، آب و عناصر غذایی می‌باشد.
4) مویان غیر یونی هیچ اثر منفی بر رشد سیب‌زمینی نداشت.
بنابراین توصیه می‌شود که برای ارتقای اثربخشی مدیریت شیمیایی علف‌های‌هرز و کاهش هزینه‌های مرتبط با وجین، از ترکیب ریم‌سولفورون (ریما 25 درصد) به‌میزان ۶۰ گرم ماده مؤثره در هکتار همراه با مویان غیر یونی در دوز 0/8 لیتر در هکتار استفاده شود. این ترکیب باید در اوایل مرحله دوم (رشد رویشی) از مراحل چهارگانه چرخه رشدی سیب‌زمینی (جوانه‌زنی، رشد رویشی، تشکیل غده و رشد و پرشدن غده) اعمال شود. انتخاب رقم‌های مناسب از قبیل: اسپریت و اجرای صحیح سایر عملیات زراعی مانند: آبیاری منظم و تغذیه متعادل می‌تواند منجر به کنترل مطلوب علف‌های‌هرز و افزایش عملکرد غده‌های بازارپسند در مزارع سیب‌زمینی شود.
)