نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسنده
استادیار پژوهش، بخش تحقیقات گیاه پزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران.
چکیده
نماتد سیست طلایی سیب‌زمینی به‌عنوان مهمترین بیماری مزارع سیب زمینی در دنیا شناخته شده است. بر اساس آخرین گزارش‌ها بخش‌های زیادی از مزارع سیب‌زمینی در شهرستان همدان و شهرستان بهار در استان همدان آلوده به بیماری هستند. سیست‌ها مرحله مقاوم نماتد هستند و آلودگی به نماتد در غیاب میزبان در زمین خشک یا آیش نکاشت ممکن است 20 -30 سال ادامه داشته باشد. این بیماری در استان همدان به مسئله‌ی اصلی کشت سیب‌زمینی بهاره تبدیل شده و کشاورزان برای کاهش خسارت بیماری به روش‌های مختلفی از جمله کاربرد نماتدکش‌ها و ترکیبات شیمیایی خطرناک متوسل می‌شوند. استفاده از روش تناوب برای کاهش جمعیت نماتد و خسارت بیماری یکی از بهترین روش‌های مبارزه است. با آزمایشات انجام شده ثابت گردیده است که کشت گیاهان غیر میزبان نماتد در دوره تناوب با هدف کاهش جمعیت به کمتر از 2 تخم و لارو در گرم خاک با گیاهانی شامل جو، ذرت، گندم، یونجه، سیر، کدوی آجیلی، گشنیز، کلزا در مقایسه با کشت پی‌در‌پی سیب‌زمینی تاثیر معنی‌داری در کاهش جمعیت نماتد و افزایش عملکرد سیب‌زمینی دارد. در مزارع آلوده به نماتد حداقل به مدت سه سال نباید سیب‌زمینی کاشت و برنامه تناوب خیار، سیر، کدوآجیلی، گندم و سیب‌زمینی رقم مقاوم طی پنج سال بهترین تناوب در کاهش جمعیت نماتد بوده است.
چکیده تصویری
)
تازه های تحقیق
این آزمایشات در قطعه زمین آلوده به نماتد سیست طلایی سیب‌زمینی در روستای گنج‌تپه به مساحت 1000 مترمربع انجام شد. قبل از کشت، نمونه‌برداری از خاک انجام شده و در آزمایشگاه، سیست‌ها استخراج و مورد شناسایی قرار گرفتند. آزمایش در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار و شش تیمار با کشت سیب‌زمینی رقم مارفونا اجرا شد (شکل 3). کشت سیب‌زمینی، گندم، جو، ذرت، کلزا، گشنیز، زعفران، سیر، خیار، کدو آجیلی و یونجه با توجه به نقشه آزمایش (جدول 1)، طبق روش عرف منطقه و در زمان مرسوم و معمول با توجه به توصیه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان بهار انجام گرفت.
در آزمایش انجام‌شده، در کرت اول در هر پنج سال آزمایش رقم سیب‌زمینی مارفونا که به نماتد حساس است، کشت شد. در سایر کرت‌ها یونجه، ذرت، خیار، سیر ، کدو آجیلی، گشنیز، کلزا، گندم ، جو و زعفران طبق روش معمول آن‌ها کشت و برداشت شدند و بعد از پنج سال، تأثیر تناوب‌های چهار سال قبل بر جمعیت نماتد و عملکرد سیب‌زمینی بررسی شد. نتایج حاصل از شمارش سالیانه تعداد تخم و لارو نماتدها در خاک، مشخص کرد که تناوب زراعی تأثیر خیلی معنی‌داری در کاهش جمعیت نماتد و افزایش عملکرد سیب‌زمینی داشته و تناوب خیار، سیر، کدو آجیلی، گندم و سیب‌زمینی بهترین تناوب در کاهش جمعیت نماتد بوده است. بدترین نوع کشت هم تیمار یک یعنی کشت ممتد سیب‌زمینی (عدم رعایت تناوب) رقم حساس مارفونا بود که پس از 4 سال، جمعیت نماتد در آن به‌شدت بالا رفت به‌طوری‌که رشد و عملکرد بوته‌ها به صفر کاهش یافت.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیب‌زمینی با سطح زیرکشت حدود 24,000 هکتار در استان همدان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و سهم مهمی در اقتصاد ملی و منطقه‌ای دارد. از کل کشت سیب‌زمینی استان همدان حدود 10,000 هکتار در شهرستان‌های همدان و بهار با استفاده از ارقام زودرس بهاره به‌صورت کشت اول در اسفندماه کشت شده و به مصرف تازه‌خوری کشور می‌رسد. حدود 14,000 هکتار از کشت سیب‌زمینی استان همدان در شهرستان‌های کبودراهنگ، رزن، اسدآباد، فامنین، تویسرکان و نهاوند به‌صورت کشت دوم از اواسط فصل بهار با هدف تولید بذر یا خوراکی انجام می‌شود (1).
تناوب زراعی یا تناوب کاشت به کشت گیاهان زراعی مختلف به‌طور متوالی و با ترتیب مشخص در یک قطعه زمین خاص در طول زمان گفته می‌شود (شکل 1). اگر به‌صورت مداوم و پیاپی در یک زمین طی چند سال یک نوع محصول کاشته شود، عناصر غذایی موجود در خاک کاهش می‌یابند و خاک دچار فرسایش شده و کیفیت آن پائین می‌آید. به‌علاوه مشکلاتی مانند: علف‌های هرز، بیماری‌های گیاهی و آفات افزایش خواهند داشت. بنابراین در کشاورزی جدید، تناوب با اهداف زیر اجرا می‌شود:
۱- حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک و افزایش کمیت و کیفیت محصول
2- جلوگیری از فرسایش و زیاد شدن مواد سمی خاک، افزایش مواد آلی و حفظ ساختار خاک
3- کنترل علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های گیاهی و کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی
4- برنامه‌ریزی بهتر به‌منظور استفاده مناسب از منابع آب آبیاری طی کشت پائیزه و بهاره
بیماری نماتد سیستی سیب‌زمینی به‌دلیل تغذیه یک کرم ریز و انگلی از ریشه این گیاه است که به نام‌های مختلفی از جمله: سیست طلایی سیب‌زمینی، سیست زرد سیب‌زمینی، نماتد طلائی معروف است. این عامل به‌عنوان مخرب‌ترین و خسارت‌زاترین عامل بیماری‌زای محصول سیب‌زمینی در دنیا محسوب می‌شود که می‌تواند تا 100% باعث خسارت شود (شکل 2). متوسط خسارت سالیانه جهانی نماتد به سیب‌زمینی حدود 9% تخمین زده شده است (4) که بسته به شرایط جغرافیایی و عدم کشت سیب‌زمینی در مزارع آلوده بسیار بالاتر از این مقدار می‌باشد. متأسفانه به‌دلیل مراودات خارج از کنترل و غیر فنی سیب‌زمینی بذری و خوراکی از کشورهای آلوده و عدم رعایت تناوب زراعی و کشت ممتد سیب‌زمینی در مزارع کشت بهاره استان همدان، این بیماری وارد کشور ایران شده و براساس آخرین گزارشات (2)، بخشی از مزارع سیب‌زمینی شهرستان‌های بهار و همدان در استان همدان آلوده بوده است. در صورت گسترش بیماری به استان‌های مختلف، مبارزه با آن بسیار مشکل و گران بوده و علاوه بر آلودگی‌های زیست‌محیطی سالیانه میلیون‌ها ریال هزینه صرف مبارزه با آن خواهد شد. به‌دلیل ارزش اقتصادی محصول سیب‌زمینی و هم‌چنین محدودیت منابع آب و خاک، کشاورزان اقدام به کشت پی‌در‌پی سیب‌زمینی کرده و برای کاهش خسارت نماتد از انواع روش‌های شیمیایی و کاربرد نماتدکش‌های گران‌قیمت استفاده می‌کنند که منجر به مشکلات زیست‌محیطی و به‌خطر افتادن سلامت غذایی می‌شود. از بهترین و مؤثرترین روش‌های کنترل بیماری، استفاده از تناوب از بین گیاهان زراعی رایج منطقه می‌باشد.
برای کنترل نماتد سیستی طلایی سیب‌زمینی از روش‌های مختلفی مانند: تناوب زراعی، استفاده از ارقام مقاوم، تقویت و کوددهی مزرعه و در نهایت استفاده از نماتدکش‌ها می‌توان بهره گرفت. استفاده از تناوب زراعی با کشت یونجه، سیر (شکل 4) ، کدو آجیلی (شکل 5)، جو، گندم و کلزا (شکل 6) و خود‌داری از کشت پی‌در‌پی سیب‌زمینی در مزارع کشت بهاره استان همدان برای کنترل این بیماری توصیه می‌شود. با توجه به کاهش شدید منابع آب و خطر گسترش آلودگی به سایر مزارع سیب‌زمینی، پیشنهاد می‌شود که سازمان‌های دولتی مربوط و تشکل‌های محلی کشاورزان به‌منظور الزام کشاورزان به رعایت تناوب و عدم کاشت سیب‌زمینی در مزارع آلوده اقدام کنند.
)