نوع مقاله : مقاله ترویجی
نویسنده
دانشجوی کارشناسی ارشد، بیماری‌‌شناسی گیاهی، دانشکده تولیدات گیاهی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
سیب زمینی یکی از محصولات مهم غذایی در جهان است و در ایران در حدود 160 هزار هکتار سطح زیرکشت آن می باشد. این محصول مورد حمله تعداد زیادی از آفات و بیماری های گیاهی قرار می گیرد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، بیماری ویروسی وای سیب زمینی می باشد. درمان بیماری ویروسی امکان‌پذیر نمی باشد و تنها راه حل آن پیشگیری از بروز بیماری در بوته های جدید است. از آنجایی‌که ویروس وای سیب زمینی بیش‌تر به‌وسیله ی شته ها منتقل شده و عامل اصلی بروز خسارت وجود شته ها می باشد، استفاده از روش‌های شیمیایی نیز کارایی مناسبی را از خود نشان نمی دهد. مشخص شده است که استفاده از مالچ های آلی یا غیر آلی که ایجاد یک کنتراست (تضاد) رنگی در مزرعه را بروز می دهد، می تواند فرود شته های بالدار را دچار اختلال کند و به‌همین واسطه در کاهش خسارت ناشی از انتقال ویروس به‌وسیله شته ها نقش به‌سزایی دارد. تحقیقات بر روی سیب زمینی در سال های گذشته مشخص کرده است که استفاده از مالچ می تواند بیشینه خسارت ویروس وای سیب زمینی را 30% کاهش دهد. ضمن اینکه مالچ با حفظ رطوبت خاک، تثبیت نیتروژن و افزایش مواد آلی خاک می تواند به صورت غیرمستقیم بر افزایش عملکرد سیب زمینی تأثیرگذار باشد.
چکیده تصویری
)
تازه های تحقیق
با توجه به حجم خسارت و کاهش عملکردی که بیماری ویروسی وای سیب زمینی می تواند ایجاد کند و گستردگی که امکان دارد به‌واسطه حضور شته ها در مزرعه به‌صورت تصاعدی افزایش یابد، استفاده از مالچ هایی که باعث بروز تضاد رنگی می‌شوند و فرود حشرات بالدار را دچار اختلال می کنند، می تواند با جلوگیری از انتقال بیش‌تر این ویروس تا 30 درصد از خسارت ناشی از PVY بکاهد. با این حال، انتخاب مالچ با مواد مناسب و زمان استفاده بسیار حائز اهمیت است. استفاده از مالچ هایی که تضاد رنگی نزدیکتری به گیاه اصلی دارند و هم‌چنین مالچ هایی که در اول فصل زراعی استفاده می شوند، تأثیر بالاتری در کاهش خسارت دارند. حضور مالچ ها در مزارع سیب زمینی ضمن حفظ رطوبت خاک، تثبیت بیش‌تر نیتروژن و افزایش مواد آلی خاک می تواند مقاومت گیاه را در برابر بیماری های مختلف از جمله: بیماری های ویروسی افزایش دهد. با وجود توضیحات ارائه‌شده اما هم‌چنان نمی توان به‌تنهایی از مالچ توقع پیشگیری کافی را داشت چرا که این بیماری می تواند از طریق بذرهای آلوده نیز منتقل شود. بنابراین اجرای یک برنامه ی مدیریت تلفیقی بیماری که شامل: استفاده از مالچ، سمپاشی علیه حشرات ناقل ویروس، استفاده از بذرهای گواهی‌شده و مدیریت و از بین بردن گیاهان دارای علائم است، می تواند یک راه حل کامل و جامع بوده و هم‌زمان افزایش عملکرد محصول را به ارمغان بیاورد. با این حال به عنوان یک برنامه ی عمومی و مطابق با توصیه محققان، استفاده از 4 الی 5 تن در هکتار پوشال گیاهی خشک‌شده با تضاد رنگی زرد و یا سبز در دو هفته ابتدایی پس از جوانه زنی گیاه در مزرعه که حساسیت گیاه به بیمارگرهای مختلف زیاد است، می تواند تأثیر بیش‌تری داشته باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیبزمینی (Solanum tuberosum) یکی از چهار محصول مهم غذایی در جهان است. تولید سیبزمینی برای غذا و صنعت در حال حاضر حدود 359 میلیون تن است و 32 میلیون تن بذر سیبزمینی برای حفظ آن تولید می‌شود. سطح زیرکشت و تولید کل این محصول در ایران در سال 1395 به‌ترتیب حدود ١٦٠ هزار هکتار و ١/٥ میلیون تن بوده است. مهم‌ترین مناطق سیب‌زمینی‌کاری کشور عبارتند از: استان‌های همدان، اردبیل، اصفهان، خراسان و شهرستان جیرفت. گیاه سیبزمینی مورد حمله تعداد زیادی آفت و بیماری گیاهی با گستره جغرافیایی وسیع قرار می‌گیرد و به‌همین دلیل در بین گیاهان زراعی، بالاترین میزان مصرف آفت‌کشها در این محصول دیده می‌شود (1). بیماری‌های ناشی از ویروس ها تهدیدی بزرگ برای کشاورزی پایدار و مولد در سرتاسر جهان هستند که هر ساله چندین میلیارد دلار خسارت به بار می‌آورند. عوامل اصلی که باعث ظهور ویروس می‌شوند عبارتند از:
1) سامانه‌های کشاورزی مبتنی بر گیاهان تک‌کشتی با تنوع ژنتیکی کم و تراکم گیاهی بالا که در برابر عوامل بیماری‌زا و آفات، آسیب‌پذیرتر هستند.
2) تجارت جهانی مواد گیاهی (گیاهان زنده) که ویروس ها، میزبان ها و ناقل ها را به مناطق و محیط های جدید منتقل می‌کند. 3) تغییرات آب و هوایی که بر ناحیه توزیع میزبان ها و ناقلین تأثیر می‌گذارد.
4) توانایی ویروسها برای تکامل و سازگاری سریع با شرایط محیطی (7).
حدود 40 ویروس آلوده‌کننده سیبزمینی شناخته شده است. از این میان، ویروس Y سیبزمینی (PVY، جنس Potyvirus) از خانواده پوتیویروسها به‌عنوان مشکل اصلی در تولید سیبزمینی در سراسر جهان در نظر گرفته می‌شود. هنگامی که بوته‌های سیبزمینی از غده‌های بذری آلوده به PVY رشد می‌کنند، کاهش عملکرد قابل‌توجهی تا 85٪ مشاهده می‌شود (10). PVY اولین بار به‌وسیله اسمیت (1931) توصیف شد و اکنون براساس اهمیت علمی ـ اقتصادی در جایگاه پنجم از 10 ویروس گیاهی برتر قرار دارد. ویروس وای سیبزمینی به‌وسیله شته‌ها از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می‌شود و شته سبز هلو (.Myzus persicae Sulz) رایج‌ترین و کارآمدترین ناقل آن است. PVY، تعدادی از گونه‌های گیاهی خانواده بادمجانیان (سولاناسه) را آلوده می‌کند و بسته به گونه گیاهی، رقم، سویه ویروس و جدایه آن، طیف وسیعی از علائم را از بدون علامت تا موزائیک، لکه برگی، کوتولگی، نکروز و مرگ گیاه ایجاد می‌کند (8 و 2). نحوه بروز بیماری در سیب زمینی، بدین صورت است که در ابتدا ویروس PVY به‌وسیله شته ها به روشی غیر پایدار از یک گیاه آلوده به یک گیاه سیب زمینی سالم منتقل می شود و باعث ایجاد یک گیاه به اصطلاح آلوده اولیه می شود. سپس، ذرات ویروس به سمت غده‌های سیب زمینی انتقال یافته و این انتقال اصطلاحاً مهاجرت ویروس نامیده می شود. در سال زراعی بعد، سیب زمینی بذری که از گیاه آلوده اولیه برداشت می شود، گیاهان آلوده را ایجاد می کند که معمولاً گیاهان آلوده ثانویه نامیده می شوند (4). در حال حاضر، برخلاف باکتری‌ها یا قارچ‌هایی که به‌ترتیب با عوامل کنترل‌کننده قابل درمان هستند، درمان گیاهان پس از آلوده شدن به ویروس امکان‌پذیر نیست. بنابراین، مدیریت بیماری بر جلوگیری از ورود ویروسها به گیاهان یا مقاوم‌سازی گیاهان در برابر آلودگی های ویروسی با استفاده از راهبردهای متعددی که باید به‌طور خاص برای هر ویروس، میزبان و محیط (سامانه آسیب‌شناسی) ایجاد شود، متکی است (7).
)