نوع مقاله : مقاله ترویجی
نویسنده
استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
چکیده
سیبزمینی یکی از گیاهان حساس در برابر ویروسها است به نحوی که تباهی‌نژادی یا تحلیل رفتن توده بذری سیبزمینی عمدتا در نتیجه افزایش تدریجی بیماری‌های ویروسی اتفاق می‌افتد. ویروس موزاییک یونجه یکی از مهم‌ترین ویروس‌های بیمارگر سیبزمینی است که سبب ایجاد خسارت اقتصادی به این محصول می‌گردد. این ویروس در اکثر مناطق کشت سیب-زمینی در ایران وجود دارد. آشنایی تولید‌کنندگان سیبزمینی با بیماری ویروسی موزاییک یونجه و روش‌های مدیریت آن در پیشگیری از وقوع این بیماری و کاهش خسارت ناشی از آن بسیار مؤثر است. برخی از روش‌های مدیریت این ویروس شامل: کاشت سیبزمینی در مناطق با جمعیت پایین شته‌های ناقل، تناوب زراعی و حذف بوته‌های خودرو یونجه و سیبزمینی وعلف‌های هرز میزبان، استفاده از ارقام سیبزمینی مقاوم به ویروس، استفاده از غده بذری سالم و گواهی شده، تغییر تاریخ کاشت و برداشت با توجه به تغییرات جمعیت شته‌های ناقل در هر منطقه و ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک و سمپاشی مزرعه برای کنترل ناقلین می‌باشند.
چکیده تصویری
 و ... ', 'data/pem/coversheet/811645595081.jpg'))
تازه های تحقیق
برای کنترل بیماری های ویروسی در گیاهان، هنوز ماده شیمیائی مؤثر مانند: قارچ کشها که بر علیه بیماری های قارچی استفاده می‌شود، وجود ندارد. به طور کلی مبارزه با این ویروس نیز همانند سایر ویروس های سیب زمینی بر اقدامات پیشگیرانه و کاهش منابع آلودگی متمرکز می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
1- مناطقی برای کاشت سیب زمینی به خصوص برای تولید بذر انتخاب شوند که شرایط آب و هوایی آن‌ها برای رشد و نمو شته‌های ناقل نامساعد باشد یا مناطقی که در آنجا شته ها در اواخر فصل رویش به مزارع سیبزمینی هجوم می آورند مانند: مناطق کوهستانی و بادخیز از جمله شهرستان کبودراهنگ در استان همدان (5).
٢- در مناطقی که جمعیت ناقل بالا است، تا حد امکان کشت سیب زمینی بذری صورت نگیرد اما در صورت ناگزیر بودن، کشت مزارع سیب زمینی بذری باید با فاصله مناسب (حداقل ٤٠٠ متر) از مزارع تولید سیب زمینی خوراکی و مزارع یونجه صورت گیرد (3). هم‌چنین محل احداث مزارع تولید بذر به نحوی باشد که جهت وزش باد غالب منطقه از سمت مزارع تولید بذر به سمت مزارع سیب زمینی خوراکی باشد.
3- برای کاشت از غده های بذری سالم و دارای گواهی سلامت استفاده شود. استانداردهای آلودگی قابل تحمل برای مجموع ویروس های عامل موزائیک در بذور کلاس‌های SE ،E و A به ترتیب نیم درصد، یک درصد و چهار درصد می باشند (3).
4- در صورت آگاهی داشتن از سابقه فعالیت اوایل فصل شته های ناقل در منطقه، تاریخ کاشت باید طوری تنظیم شود که از مواجهه محصول در ابتدای رشد با اوج جمعیت شته ها اجتناب شود زیرا بوته های سیب زمینی در اوایل فصل رشد، بیش‌ترین حساسیت را به ویروسها دارند.
5- برای کاشت به ویژه در مناطق با سابقه آلودگی، در صورت موجود بودن از ارقام سیب زمینی مقاوم به ویروس که مؤثرترین روش مبارزه با ویروس ها است (6)، استفاده شود.
6- هنگام کاشت به ویژه در مزارع بذری، از حشره کش‌های سیستمیک دارای قابلیت جذب از طریق ریشه مانند: ایمیداکلوپراید به‌صورت ضدعفونی به نسبت ٥/٠ در هزار یا تیومتوکسام به میزان ٢٠ سی سی سم در ١٠٠ کیلو غده بذری، استفاده شود تا بوته‌های سبزشده را در اوایل فصل رشد در مقابل شته های ناقل محافظت کرده و جمعیت آن‌ها را در مزرعه کاهش دهد (2).
7- در صورت لزوم به قاچ کردن غده های بذری، چاقوی برش در فاصله بین برش هر دو غده حتماً با الکل ٧٠% یا هیپوکلریت سدیم ١٠% ضدعفونی شود (4).
8- در اطراف مزرعه سیب زمینی می توان از کشت های حاشیه ای استفاده کرد (مانند ذرت). نکات قابل توجه در این خصوص این‌که، اولاً گیاه مورد استفاده به عنوان کشت حاشیه ای باید بلندتر از سیب زمینی باشد و ثانیاً نباید میزبان ویروس موزائیک یونجه باشد.
9- در مزارع تولید بذر، می توان فاصله بین ردیف‌های سیب زمینی را با پوششی از کلش گندم پوشاند که این کار باعث کاهش فرود شته های بالدار در مزارع سیبزمینی می شود.
10- بوته های خودرو سیب زمینی، یونجه و گیاهان هرز میزبان ویروس از داخل و اطراف مزرعه حذف شوند.
11- بوته های بیمار از داخل مزرعه حذف شوند که البته این کار باید در اوایل فصل و زمانی که ارتفاع بوته ها حدود ١٥ سانتی‌متر است، صورت گیرد.
12- برای ایجاد مقاومت در برابر این ویروس و برخی عوامل بیماری‌زای دیگر، می‌توان مواد القاکننده مقاومت عمومی در گیاهان مانند: اسید سالیسیلیک را به میزان ١٦٠ گرم در ٤٠٠ لیتر آب برای یک هکتار روی بوته ها اسپری کرد.
13- جمعیت شته های ناقل با استفاده از تله های زردرنگ محتوی آب، مورد دیده‌بانی و مطالعه قرار گیرند. این کار به منظور تعیین زمان سمپاشی علیه جمعیت ناقل و نیز به منظور تعیین زمان سرزنی بوته ها صورت می گیرد.
14- سمپاشی مزارع با حشره کشها همراه با روغن های معدنی برای مبارزه شیمیایی با ناقل در طول فصل به‌منظور کاهش جمعیت و فعالیت ناقل و محدودکردن انتقال ویروس توسط ناقلین در مزرعه. برای کنترل ویروس موزائیک یونجه باید از حشره کشهایی مانند: پیروتیروئیدها که دارای خاصیت کشندگی ضربه ای هستند، استفاده شود.
15- در زمان برداشت، بوته های سیب زمینی باید به موقع سرزنی شوند. این کار از انتقال ویروس از شاخ و برگ بوته هایی که در اواخر فصل رشد توسط شته ها آلوده شده اند، جلوگیری می کند. زمانی که جمعیت شته های پروازی به اوج خود رسید، ظرف مدت حداکثر یک هفته باید سرزنی انجام شود. سرزنی به موقع به خصوص در مزارع تولید بذر، حائز اهمیت زیادی می باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ویروس موزائیک یونجه، نخستین بار از روی یونجه در سال 1931 از ایالات متحده امریکا گزارش شده است. این ویروس، گسترش جهانی داشته و گونه های گیاهی زیادی از خانواده های مختلف را آلوده می کند. این ویروس یکی از مهم‌ترین ویروس‌های آلوده‌کننده گیاهان علوفه‌ای به‌ویژه یونجه می باشد. ویروس موزائیک یونجه یکی از گسترده ترین دامنه های میزبانی را در بین ویروس های گیاهی دارد و قادر به آلوده سازی 430 گونه متعلق به 51 خانواده گیاهی است (10). چهار خانواده گیاهی Compositae، Leguminosae، Umbelliferae و Solanaceae از اصلی ترین گونه های گیاهی میزبان این ویروس هستند.
کاهش محصول ناشی از ابتلا به این ویروس در یونجه 18 درصد، در سیبزمینی 20 درصد، در نخود 76-72 درصد و در ریحان 38 درصد گزارش شده است (8). سهولت انتقال و دامنه میزبانی وسیع، احتمال بروز اپیدمی این ویروس را زیاد می کند. مثلاً در سال 1998، جنوب ایتالیا شاهد اپیدمی آن در مزارع گوجه‌فرنگی بود.
در ایران ویروس AlMV، اولین بار در سال 1347 توسط منوچهری کاشانی از روی گیاه یونجه گزارش شد. ویروس موزائیک یونجه در بیش‌تر مناطق ایران نیز از روی محصولات مختلف از جمله: یونجه و سیبزمینی گزارش شده است (1، 2، 5 و 6).
ویروسAlMV از ویروس‌های بسیار معمول و شایع در زراعت یونجه و شبدر می باشد. به‌دلیل مجاورت کشت های یونجه و مزارع سیبزمینی، هر ساله موارد متعددی از وقوع آلودگی به ویروس موزائیک یونجه در مزارع سیبزمینی استان‌های کردستان و همدان مشاهده می شود (1) .
زمستان گذرانی این ویروس در غده های سیب زمینی برداشت‌شده از بوته های آلوده یا در غده های باقیمانده از بوته های آلوده فصل قبل در خاک مزرعه و نیز روی گیاه یونجه و علف های هرز میزبان صورت می گیرد. در فصل بهار از غده های آلودهای که کاشته می شوند، بوته های آلوده ظاهر می شوند که به عنوان کانون آلودگی عمل کرده و ویروس توسط شته های ناقل از این بوته ها به بوته های دیگر منتقل می شود. شته ها ویروس را از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می کنند و پس از آلودگی شاخ و برگ‌ها، ویروس از طریق بافت آوند آبکشی به غده های دختری منتقل می شود. کاشت این‌گونه غده ها در سال بعد منجر به پیدایش بوته های آلوده در مزرعه می شود. هم‌چنین ویروس ممکن است از روی سایر میزبان های الوده به ویژه یونجه توسط شته های بالدار به روی بوته‌های سیب زمینی منتقل شود.
شیوع و همه گیری یک بیماری تحت تأثیر عوامل فیزیکی و بیولوژیکی متعددی است و در مورد ویروس های شته زاد، مثلث بیماری (میزبان حساس، عامل بیماری‌زا و شرایط محیطی مساعد) نیازمند یک عنصر چهارم یعنی ناقل نیز می باشد. در بین عوامل فیزیکی، درجه حرارت تأثیر زیادی در شیوع ویروس‌های شته زاد سیب زمینی دارد. اثر درجه حرارت بر شیوع این ویروس با تأثیر بر زیست شناسی و در نهایت تغییر در جمعیت شته ناقل و هم‌چنین با تغییر حساسیت گیاه میزبان در مقابل ویروس اعمال می شود. بنابراین شیوع ویروس موزائیک یونجه در سیب زمینی تا حد زیادی بستگی به زیست شناسی ناقلین اصلی آن یعنی شته سبز هلو و شته خالدار یونجه دارد (7). انتشار ویروس موزائیک یونجه از یک مزرعه سیب زمینی به مزرعه دیگر توسط شته های بالدار و در داخل یک مزرعه هم توسط شته های بالدار و هم شته های بی بال صورت می گیرد. شته های بی بال نسبت به شته های بالدار معمولاً به طور مؤثرتری ویروس را منتقل میکنند. هم‌چنین پوره ها نسبت به شته های بالغ، ناقلین مؤثرتری هستند. شواهد متعددی نشان داده اند که چند هفته اول پس از جوانه زنی سیب زمینی، مهم‌ترین دوره برای گسترش ویروس ها است زیرا در مقایسه با گیاهان مسن، گیاهان جوان حساسیت بیش‌تری در مقابل ویروس دارند و هم‌چنین ویروس از گیاهان آلوده جوان به مقدار بیش‌تر و راحت تر به وسیله شته های ناقل کسب می‌شود. روش‌های شناسایی و تشخیص این ویروس شامل: استفاده از علائم ظاهرشده روی بوته ها (صد در صد قابل اعتماد نیست) و استفاده از روش های آزمایشگاهی مانند: روش دقیق آزمون الایزا می‌باشند. البته در سال‌های اخیر، استفاده از روش واکنش زنجیرهای پلیمراز (PCR) نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
)