نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسندگان
1 دانشیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
2 استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات علوم خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
3 استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
4 کارشناس ارشد آبیاری، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
چکیده
در جهت بررسی تاثیر مواد سوپرجاذب رطوبتی و کود زیستی میکوریزا بر میزان مصرف آب و عملکرد سیب‌زمینی آزمایشی به مدت دو سال در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان انجام شد. در این آزمایش استفاده از ماده سوپر جاذب رطوبتی به مقدار 80 کیلو در هکتار، بذرمال کردن غده‌ها با کود زیستی میکوریزا و مصرف توأم ماده سوپرجاذب و کود زیستی میکوریزا با مقدار آب آبیاری در سه سطح 100 ، 75 و 50 درصد نیاز آبی سیب‌زمینی با عدم مصرف سوپرجاذب و قارچ میکوریزا به عنوان شاهد مورد مقایسه قرار گرفتند. عملکرد کل و کارآیی مصرف آب تعیین گردید. نتایج نشان داد که در شرایط آبیاری نرمال استفاده از سوپرجاذب و کود زیستی میکوریزا اثر قابل توجهی بر عملکرد کل نداشت اما در شرایط کم آبی و بویژه با کم آبیاری شدید اثر چشمگیری در قدرت رشد و افزایش عملکرد داشت. ضمن اینکه در شرایط کم آبی و مصرف توأم سوپرجاذب و کود زیستی میکوریزا اثر بیشتری بر رشد و عملکرد و کارآیی مصرف آب در مقایسه با کاربرد جداگانه آنها ایجاد شد. از نظر اقتصادی هرچند مصرف سوپرجاذب و میکوریز حدود سه میلیون تومان هزینه به کشاورز وارد میکند، اما در شرایط کم آبیاری و تنش به طور متوسط سبب افزایش 5 تا 6 تن غده سیب‌زمینی (18 درصدی عملکرد) در هکتار می‌شود که به خوبی این هزینه را جبران می‌نماید. ضمن اینکه با کاهش 50 درصدی در میزان مصرف آب، عملا حدود 2000 متر مکعب در هکتار نیز در مصرف آب صرفه‌جویی می‌گردد.
چکیده تصویری
)
تازه های تحقیق
نتایج کاربردی حاصل از این آزمایش که در عرصه و در سطح مزارع میتواند مورد استفاده و توصیه قرار بگیرد، به‌صورت زیر بود:
1- در شرایط آبیاری نرمال (تأمین 100 درصد نیاز آبی گیاه) استفاده از سوپرجاذب و میکوریز تأثیر قابل توجهی بر عملکرد سیب‌زمینی نداشت (شکل 2).
2- کاربرد کود زیستی میکوریز و ماده سوپرجاذب در شرایط اعمال تنش و کم آبیاری و به‌خصوص با تنش شدید (تأمین 50 درصد نیاز آبی گیاه)، سبب افزایش چشمگیری در عملکرد سیب زمینی شد (شکل های 3، 4 و 5).
3- استفاده تلفیقی و توأم کود زیستی میکوریز و ماده سوپرجاذب در شرایط اعمال تنش و کم آبیاری، اثرات به‌مراتب بهتری در افزایش عملکرد در مقایسه با کاربرد جداگانه آنها داشت (شکل های 3، 4 و 5).
4- در مجموع در شرایط تنش شدید، میزان عملکرد غده سیب زمینی با کاربرد ترکیبی ماده سوپرجاذب و کود زیستی میکوریز در حدود 18 درصد بیش‌تر از همین میزان آب و عدم کاربرد سوپرجاذب و کود زیستی بود (شکل 4).
5- با احتساب سود و زیان اقتصادی مصرف سوپرجاذب و کود زیستی میکوریز، مشخص می شود که زارع سیب‌زمینی کار حدود سه میلیون تومان با مصرف این دو ماده هزینه متقبل می شود. در مقابل با مصرف سوپرجاذب و میکوریز در شرایط کم‌آبیاری شدید، به‌طور متوسط 5 تا 6 تن در هکتار در مقایسه با عدم کاربرد آنها افزایش تولید خواهد داشت. چنان‌چه برای آب مصرفی نیز قیمت تعیین شود، با احتساب اینکه در شرایط فعلی ارزش اقتصادی آب در محصول سیب زمینی به ازاء هر مترمکعب حدود 27000 تومان برآورد می شود، عملاً با کم‌آبیاری شدید و مصرف سوپرجاذب و کود زیستی میکوریز حدود 2000 مترمکعب در مصرف آب صرفه جویی می شود. بنابراین سودی معادل 54 میلیون تومان در هکتار نیز در قبال کم‌آبیاری نصیب کشاورز سیب‌زمینی کار خواهد شد. مهم‌تر از همه، اینکه می تواند به اقتصاد طولانی مدت و پایدار تولید محصول سیب زمینی در مزرعه نیز امیدوار باشد.
با جمع‌بندی نتایج حاصل از این پژوهش، مشخص شد که استفاده از میکوریز و سوپرجاذب صرفاً در شرایط کم آبیاری قادر به تحریک رشد و افزایش عملکرد سیب زمینی می‌باشد. ماده سوپرجاذب در مقایسه با کود زیستی میکوریز اثر بهتری بر تحریک رشد و عملکرد و کاهش اثرات تنش در شرایط کم آبیاری داشت. ضمن اینکه در شرایط تنش شدید، با استفاده توأم از آنها نتایج مطلوبتری حاصل شد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
مواد سوپرجاذب از نظر ساختمانی، شبکه ای از مواد پلیمری هیدروکربن و آبدوست می باشند. ضریب جذب آب در این مواد، بسیار بالا بوده و بیش از 500 برابر وزن خود آب جذب می کنند (3) (شکل 1). هم‌چنین تخلیه آب در این مواد تدریجی بوده و در اثر خشک شدن خاک به‌تدریج صورت می گیرد. بنابراین رطوبت محیط خاک و ریشه به مدت طولانی در حد مناسب برای جذب باقیمانده و بدون نیاز به آبیاری مجدد، آب لازم را در اختیار گیاه قرار می دهند (1، 4 و 5). هم‌چنین قارچ های میکوریزا که به‌عنوان کود زیستی مورد استفاده قرار می گیرند، با استفاده از اندام‌های ریشه مانند به نام ریسه سبب افزایش جذب آب و مواد غذایی از خاک می شوند. ضمن اینکه در رابطه هم‌زیستی با گیاه، تولید هورمون های رشد نیز می کنند (7، 8 و 10). استفاده از هر دو این مواد از طرفی موجب افزایش رطوبت خاک شده و از جانبی نیز به جذب آب و مواد غذایی خاک به‌ویژه در شرایط کم‌آبیاری و تنش به‌وسیله ریشه سیب زمینی کمک می کند (2، 3 و 9).
با محدودیت ریزش های جوی استان همدان (متوسط بارندگی سالیانه 313 میلی‌متر) و نیز نامناسب بودن توزیع و پراکنش زمانی آن و هم‌چنین نیاز بالای آبی محصول سیب‌زمینی، ناگزیر باید از روش‌های به زراعی به‌منظور حفظ و پایداری تولید و کشت و کار سیب‌زمینی در این استان استفاده کرد (6). در این راستا، استفاده از سوپرجاذب‌های رطوبتی و تلقیح با کود زیستی میکوریز از ابزارهای مناسب مدیریت آب می‌باشد. این مواد با ایجاد قدرت رشد مطلوب، قدرت رقابتی محصول سیب زمینی را افزایش داده و می‌توانند با ایجاد رشد مطلوب‌تر و اجتناب از برخورد با تنش در مراحل بحرانی رشد، منجر به افزایش کمی و کیفی محصول بشوند (5 و 9).
در این تحقیق، ماده سوپرجاذب رطوبتی به مقدار 80 کیلوگرم در هکتار در مخزن کودکار دستگاه غده کار بذری مخلوط و در هنگام کاشت غده‌ها در 3 تا 5 سانتیمتری بالای غده و در شیارهای کشت توزیع شد. بذرمال کردن غده ها نیز با کود زیستی انجام شد، به‌طوری‌که به ازاء هر تن غده بذری، مقدار یک کیلوگرم از بستر کاشت مخلوط با قارچ هم‌زیست در مخزن غده کار سیب‌زمینی بر روی غده ها پاشیده شد. مقدار آب آبیاری در سه سطح 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی سیب زمینی تنظیم شده و در کل دوره رشد در اختیار گیاه سیب‌زمینی قرار گرفت. لازم به ذکر اینکه در این تحقیق، هیچ نوع ضدعفونی شیمیائی در هنگام کاشت غده های بذری مورد استفاده قرار نگرفت. در محصول برداشتی، میزان عملکرد غده در هکتار مشخص شد.
)