نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسنده
استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی،
چکیده
این پژوهش به منظور شناسایی جایگاه استانهای کشور از لحاظ میزان بهینگی در تخصیص و استفاده از نهاده‌ها، ، تعیین میزان تغییرات مورد نیاز به تفکیک نهاده‌ها در استانهای مختلف، اقدامات مورد نیاز برای ارتقای بهره‌وری و میزان صرفه‌جویی ناشی از مصرف بهینه نهاده‌ها با استفاده از اطلاعات سال زراعی 97-1396 وزارت جهاد کشاورزی انجام پذیرفته است. بررسی وضعیت مصرف نهاده‌های مورد مطالعه نشان داد که در حال حاضر میزان مصرف نهاده‌های بذر، علف‌کش، حشره‌کش، قارچ‌کش، کودهای فسفاته، ازته و پتاسه، ریز مغذی و کود حیوانی به ترتیب ۴۱۶۸ کیلوگرم، ۲ کیلوگرم، ۱ کیلوگرم، ۱. کیلوگرم، ۱۶۲ کیلوگرم، ۳۵۷ کیلوگرم، ۱۲۵ کیلوگرم، ۳ کیلوگرم و ۷ تن در هکتار بوده که در مقادیر میانگین 91 میلیون ریال یا ۴۵ درصد کل هزینه‌های زراعی را پوشش می‌دهند. طبق نتایج بیشترین مصرف نهاده‌ها در استانهای چهارمحال و بختیاری (بذر و کود فسفاته)، سمنان (علف‌کش)، کردستان (حشره‌کش و قارچ‌کش)، آذربایجان غربی (کود ازته)، کرمان (کود پتاسه)، کرمانشاه (ریز مغذی) و مرکزی (کود حیوانی) انجام می‌گیرد. بر اساس یافته‌های پژوهش با توجه به قیمت نهاده‌ها، کارایی هزینه‌ای در زراعت سیب‌زمینی در کشور ۶۱/۰ یا۶۱ درصد بوده و امکان کاهش هزینه‌ها با مدیریت مصرف نهاده‌ها وجود دارد. یافته‌ها بیانگر آن است که بیشترین کارایی هزینه‌ای مربوط به استانهای کرمانشاه و خراسان رضوی و کمترین آن مربوط به استانهای سمنان و چهارمحال و بختیاری می‌باشد.
تازه های تحقیق
1- میزان استفاده از بذر در زراعت سیب‌زمینی در همه استانهای کشور به جز استانهای کرمانشاه و خراسان رضوی بیش از حد بهینه می‌باشد، لذا برنامه‌ریزی به منظور کاهش استفاده از این نهاده در این استان‌ها ضروری می‌باشد. میزان کاهش مورد نظر برای دستیابی به حد بهینه به طور متوسط حدود 1752 کیلوگرم در هکتار است.
2- از علف‌کش در بیشتر استان‌ها بیش از اندازه استفاده می‌شود. این موضوع در استان سمنان مشهودتر می‌باشد. در این استان لازم است از میزان علف‌کش‌ها به اندازه سه کیلوگرم در هکتار کاسته شود.
3- در مورد مصرف حشره‌کش نحوه مدیریت در استانهای مختلف یکسان نمی‌باشد. در استانهای خوزستان، کرمان، گلستان، جنوب کرمان و خراسان شمالی لازم است حداکثر تا یک کیلوگرم بر مصرف حشره‌کش افزوده شود. مصرف این نهاده در استانهای آذربایجان غربی، کرمانشاه، فارس، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، سمنان، هرمزگان، تهران، اردبیل و خراسان رضوی در حد بهینه می‌باشد.
4- مصرف قارچ‌کش در بیشتر استان‌ها در حد بهینه بوده ولی در تعدادی از استان‌ها به ویژه استان کردستان بیش از حد بهینه می‌باشد. در این استان لازم است از میزان مصرف این نهاده به اندازه سه کیلوگرم در هکتار کاسته شود. در استانهای تهران و اردبیل نیز از این نهاده کمتر از حد بهینه استفاده می‌شود.
5- الگوی مصرف کود فسفاته در استانهای مختلف مشابه نبوده و در تعدادی کمتر از حد بهینه و تعدادی بیشتر از بهینه می‌باشد. در کل مصرف این نهاده در سطح کشور بیشتر از حد بهینه بوده و لازم است حدود 26 کیلوگرم در هکتار از مصرف آن کاسته شود. استان چهارمحال و بختیاری با 183 کیلوگرم در هکتار بیشترین اضافه مصرف را دارد.
6- کود ازته برخلاف کود فسفاته در سطح کشور کمتر از حد بهینه استفاده شده و لازم است تا 42 کیلوگرم در هکتار بر مصرف این نهاده افزوده شود. در این میان استان آذربایجان غربی 269 کیلوگرم در هکتار بیش از حد بهینه و استان فارس 205 کیلوگرم در هکتار کمتر از حد بهینه از این نهاده استفاده می‌کنند.
7- مصرف کود پتاس با وجود اختلاف در میان استانهای مورد مطالعه در سطح کشور کمتر از حد بهینه استفاده می‌شود و لازم است بر میزان مصرف آن تا 19 کیلوگرم در هکتار اضافه گردد. این موضوع در استان لرستان با 142 کیلوگرم در هکتار بیشتر محسوس است. در استان کرمان نیز 113 کیلوگرم در هکتار مازاد مصرف وجود دارد.
8- میزان مصرف ریزمغذی‌ها در بیشتر استانهای کشور کمتر از میزان بهینه است. با این حال از این نهاده نیز در تعدادی از استان‌ها بیش از اندازه استفاده می‌شود. استان کردستان با 11 کیلوگرم در هکتار، بیشترین مصرف عدم بهینه را دارد. در کل افزایش مصرف این نهاده در مقادیر متوسط کشوری تا یک کیلوگرم توصیه می‌شود.
مصرف کود حیوانی در غالب استانهای کشور به جز کرمانشاه، لرستان، اردبیل و خراسان رضوی بیش از حد بهینه است و امکان کاهش آن تا شش تن در هکتار به منظور دستیابی به بهینگی اقتصادی وجود دارد. در این میان استان سمنان با 22 تن اضافه مصرف بیشترین عدم بهینگی را به خود اختصاص داده است. مصرف در استانهای فارس و خراسان شمالی به میزان یک تن در هکتار کمتر از حد بهینه می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
وزندهی به اهداف در گروه‌های مختلف تصمیم‌گیری یکسان نیست. هر اندازه که سیاست‌گذاران، محققان و مروجان به افزایش عملکرد علاقه نشان می‌دهند به همان اندازه و به میزان بیشتر بهره‌برداران به سودآوری تغییر پیشنهادی توجه می‌کنند، در نتیجه با هماهنگی بیشتر توصیه‌ها با اهداف بهره‌برداران، احتمال پذیرش و اثرگذاری نتایج تحقیقات افزایش می‌یابد. در بیشتر مطالعاتی که پیرامون میزان مصرف نهاده‌ها انجام گرفته به تأثیر اعمال پیشنهاد بر ساختار هزینه، درآمد و در نهایت سودآوری و معیشت توجهی نشده است و همواره توصیه بر افزایش مصرف نهاده‌ها بوده است، ولی در عمل، بهره‌بردار برآیند خالص استفاده کمتر یا بیشتر از نهاده را بر خروجی نهایی سنجیده و بر اساس آن تصمیم می‌گیرد. چه‌بسا در نقطه تعادلی با وجود اطمینان از تأثیر مثبت آن بر میزان تولید اقدام به کاهش مصرف نهاده نماید، زیرا مشاهده می‌کند صرفه‌جویی ناشی از هزینه، بیشتر از درآمد از دست رفته می‌باشد. از این محاسبات به‌عنوان مدیریت بهره‌وری یاد می‌شود (2). لذا ارتقای بهره‌وری همزمان با کاهش استفاده یا افزایش استفاده از نهاده‌ها میسر می‌باشد. برای مدیریت بهره‌وری دو رویکرد اصلی شناسایی شده است. نخست با نهاده‌های موجود، تولید بیشتری انجام شود و دوم در هر سطحی از تولید، میزان مصرف نهاده‌ها حداقل شود. باآنکه در عمل، بهره‌برداران از ترکیب هر دو رویکرد استفاده می‌کنند ولی به نظر می‌رسد رویکرد دوم، بیشتر مدیریت پذیر باشد. در رویکرد دوم با حفظ سطح تولید، اقدام به برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از نهاده‌ها می‌شود. بهینگی میتواند همزمان شامل کاهش یا افزایش مصرف نهاده‌ها باشد به‌گونه‌ای که مدیریت در نهایت به کاهش هزینه منجر گردد. استخراج این ترکیب بهینه مستلزم شناسایی بهترین عملکرد و مقایسه عملکرد سایرین با این گروه شاخص می‌باشد. اصطلاحاً به این فرآیند "تعیین مرز کارا" گفته می‌شود. واحدهایی که در این مرز قرار گرفته‌اند در فناوری حاضر دارای کارایی کامل بوده و هر اندازه واحدها از این مرز فاصله می‌گیرند از میزان کارایی آن‌ها کاسته می‌شود. هدف پژوهش حاضر تعیین امتیاز کارایی 21 استان کشور (شامل منطقه جنوب استان کرمان) از نظر میزان کارایی هزینه‌ای بوده و مشخص می‌سازد استانهای مورد مطالعه تا چه اندازه توانسته‌اند منابع مورد استفاده را به‌خوبی تخصیص دهند. همچنین در این پژوهش تغییرات مورد نیاز برای دستیابی به حداقل هزینه تولید به همراه میزان صرفه‌جویی ناشی از اقدامات مدیریتی تعیین می‌گردد. این اطلاعات تابلوی برنامه‌ریزی برای بهبود اقتصادی عملیات زراعی در مزارع را در اختیار برنامه‌ریزان، محققان، مروجان و دست‌اندرکاران نظام نوین ترویج قرار می‌دهد
- روزنامه رسمی (1396). قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1400-1396)، شماره 20995.
- شهنوازی، ع (1395). تحلیل اقتصادی سیاستهای کشاورزی، انتشارات انس، چاپ اول.
- مطلبی فرد، ر.، طهرانی، م. م. و بصیرت، ب (1399). بررسی وضعیت حاصلخیزی خاک اراضی تحت کشت سیب‌زمینی و راهکارهای بهبود آن در استان آذربایجان شرقی، علوم کاربردی سیب‌زمینی، ۳(1): 32-25.
- وزارت جهاد کشاورزی (1399). گزارش برآورد سطح و تولید محصولات زراعی در سال زراعی 98-1397. معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.
- وزارت جهاد کشاورزی (1399). هزینه تولید محصولات زراعی سال زراعی 97-1396، معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.
)