نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسندگان
1 دانشیار بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
2 استادیار بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
3 استادیار، مؤسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
4 محقق بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
5 محقق، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
چکیده
مصرف بیرویه نیتروژن در سیبزمینی، موجب تجمع نیترات در سیبزمینی شده که در اثر فعل و انفعالات شیمیایی به ترکیبات سرطانزایی مانند: نیتروز آمین تبدیل میشوند. یکی از روشهای کاهش تجمع نیترات در غده سیبزمینی، مصرف کودهای آلی از جمله ورمیکمپوست میباشد. این پژوهش در راستای بررسی اثرهای ترکیب نسبتهای مختلف منابع نیتروژن (اوره + ورمیکمپوست) بر عملکرد، اجزای عملکرد، خصوصیات کیفی و سودمندی اقتصادی دو رقم سانته و ساوالان به مدت دو سال زراعی 94-1393 و 95-1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان اجرا گردید. نتایج نشان داد که تأمین 75% نیتروژن از منبع اوره (262/50 کیلوگرم در هکتار) و 25% از منبع ورمیکمپوست (بر حسب درصد نیتروژن موجود در ورمیکمپوست در سال اول و دوم آزمایش بهترتیب 2/013 و 2/68 تن در هکتار) در هر دو رقم، سبب افزایش عملکرد کل (در ارقام سانته و ساوالان بهترتیب 25 درصد و 13 درصد) و قابل فروش (در ارقام سانته و ساوالان بهترتیب 26 درصد و 13 درصد)، تعداد غده در بوته، متوسط وزن غده، کارایی زراعی نیتروژن، کارایی مصرف نیتروژن، منافع خالص،کاهش مقدار نیترات غده (در ارقام سانته و ساوالان بهترتیب 31 درصد و 21 درصد) و افزایش درآمد کشاورزان در مقایسه با تیمار تأمین 100% نیتروژن مورد نیاز از منبع اوره (350 کیلوگرم در هکتار) گردید.
تازه های تحقیق
سیبزمینی تولیدشده در مناطق معتدله کشور در پائیز و اوایل زمستان به مصرف رسیده و بعد از این، کمبود محصول در بازار وجود دارد. با کشت زمستانه سیبزمینی در مناطق گرم کشور، میتوان کمبود پدیدآمده در بازار را برطرف نمود. یکی از مناطق نیمهگرمسیری مناسب برای کشت سیبزمینی، استان خوزستان میباشد. زراعت این محصول در سالهای اخیر مورد استقبال کشاورزان منطقه قرار گرفته، به‌گونهای که سطح زیرکشت آن از 347 هکتار در سال زراعی 64-1363 هم‌‌اکنون به 4535 هکتار رسیده است (2). از طرف دیگر، عملکرد و بازارپسندی غدههای سیبزمینی به مصرف کودهای نیتروندار بستگی دارد. مصرف بیرویه نیتروژن در کشت سیبزمینی، موجب تجمع نیترات در محصول شده که در اثر فعل و انفعالات شیمیایی به ترکیباتی به نام نیتروز آمین، که سرطان‌زا هستند، تبدیل میشوند. بنابراین در تولید سیبزمینی همانند بسیاری از محصولات دیگر، مدیریت مصرف نیتروژن اهمیت زیادی دارد. یکی از روشهای کاهش تجمع نیترات در غده سیبزمینی، مصرف کودهای آلی میباشد (17و 15) که علاوه بر کاهش نیترات غده سیبزمینی، سبب بهبود ساختمان خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک شده و با فراهم نمودن مواد غذایی مورد نیاز، موجب کاهش مصرف کودهای شیمیایی میگردد. با افزایش سطح زیرکشت سیبزمینی در چهار دهه اخیر و در راستای پاسخ‌گویی به نیاز کشاورزان، تحقیقات فراوانی در ارتباط با بهنژادی و بهزراعی این محصول در خوزستان انجام گرفته است (3، 4، 5، 6، 7 و 8) ولی تاکنون هیچ آزمایشی در ارتباط با نقش منابع مختلف نیتروژن بر عملکرد، خصوصیات زراعی و میزان تجمع نیترات در سیبزمینی در منطقه انجام نشده است. این تحقیق با استفاده از سیستم آبیاری نشتی (جوی و پشته) و به‌منظور مطالعه اثرهای مدیریت تلفیقی به‌کارگیری نیتروژن از منابع معدنی و آلی بر خصوصیات کمی و کیفی دو رقم سیبزمینی (ساوالان و سانته) و ارزیابی اقتصادی این سیستم کوددهی در راستای تحقق کشاورزی پایدار،اجرا گردید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سیبزمینی (Solanum tuberosum L.) بهدلیل داشتن هیدروکربنهای قابل هضم و پروتئینهای حاوی لیزین که غالباً در محصولاتی مانند: غلات و سبزیجات وجود ندارد، ارزش غذائی فراوانی دارد (18). این محصول بهدلیل داشتن متابولیتهای اولیه و ثانویه، نقش مهمی در فرآیندهای متابولیکی انسان دارد (13). ارزش غذایی سیبزمینی تنها بهدلیل انرژیزایی آن نبوده بلکه این محصول حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر، ویتامینهای B6 و C و هم‌چنین مواد معدنی مانند: آهن، منیزیم، روی و مس میباشد (14). سیبزمینی از نظر کارایی مصرف آب، عملکرد ماده خشک قابل مصرف، مقدار پروتئین و مواد معدنی در واحد سطح بر غلات برتری دارد (10).
منابع مواد آلی سنتی مانند: کود حیوانی محدود بوده و جوابگوی نیاز روزافزون بخش کشاورزی به این مواد نمی‌باشد، از این‌رو استفاده از مواد زاید جامد با منشاء آلی نظیر: بقایای کشاورزی و صنعتی به‌عنوان مواد آلی، رو به گسترش است. در بین کودهای آلی، کمپوست به‌عنوان اقتصادیترین منبع تولید نیتروژن معرفی شده است. در سالهای اخیر فرآیند تولید کمپوست با استفاده از کرمهای خاکی کمپوستکننده تحت عنوان ورمیکمپوست، به نوان یک فنآوری آسان و یک فرآیند حامی طبیعت برای تهیه کودهای آلی از مواد زاید، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ورمیکمپوست از لحاظ کیفی، مادهای باpH تنظیم شده و سرشار از مواد هیومیک و عناصر غذایی به فرم قابل جذب برای گیاه بوده که اثرهای فراوانی در رشد و عملکرد گیاهان زراعی و باغی دارد (1).عملکرد و بازارپسندی غدههای سیبزمینی بهشدت به مصرف کودهای نیتروژندار بستگی دارد و کاهش یا افزایش مصرف نیتروژن، رسیدگی محصول را به تأخیر انداخته و عملکرد سیبزمینی را کاهش میدهد. با توجه به نیاز بالای این محصول به نیتروژن، مصرف بیرویه این عنصر، موجب تجمع نیترات در غده شده که در اثر فعل و انفعالات شیمیایی به ترکیباتی به نام نیتروز آمین، که سرطان‌زا هستند، تبدیل میشوند. بنابراین مدیریت مصرف نیتروژن اهمیت زیادی در تولید این محصول دارد (17). یکی از روشهای کاهش تجمع نیترات در غده سیبزمینی، مصرف کودهای آلی میباشد (15) که علاوه بر کاهش نیترات غده، از یکسو سبب بهبود ساختمان خاک شده و ظرفیت نگهداری آب خاک را افزایش میدهند و از سوی دیگر، مواد غذایی مورد نیاز گیاه را فراهم نموده و در نتیجه مصرف کودهای شیمیایی را کاهش میدهند (16). کاربرد توأم کودهای آلی و شیمیایی، یک راهبرد مؤثر در جهت کاهش اثرهای زیانبار مصرف بیرویه کودهای شیمیایی نیتروژنه است. محققین گزارش نمودهاند که غدههای سیبزمینی که با مواد آلی تغذیه شدهاند در مقایسه با روش تغذیه متداول (فقط مصرف کود شیمیایی نیتروژنه)، حاوی نیترات کمتر، ماده خشک، ویتامین C ، اسیدهای آمینه و ترکیبات فنولیکی بیشتری میباشند (12).
)