نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسنده
دانشیار بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
چکیده
یکی از مناطق نیمه گرمسیری مناسب برای کشت سیبزمینی، استان خوزستان می باشد. کشت این محصول در استان خوزستان در دو فصل پائیز و زمستان امکان‌پذیر است. علیرغم مشخص‌شدن مناسبترین تاریخ کاشت برای زراعت سیبزمینی در این دو فصل، کشاورزان منطقه این محصول را در یک محدوده وسیع زمانی از اواسط آبان‌ماه تا اواخر دی کشت می کنند. بررسی آمار هواشناسی در طی یک دوره ده‌ساله نشان داد که احتمال بروز یخبندان در دی و بهمن، 70 درصد می باشد. بنابراین گیاهان حاصل از تاریخ‌های کاشت مزبور در مراحل مختلف رشد و نمو با یخبندان احتمالی مواجه گشته و در نتیجه میزان کاهش عملکرد آن‌ها، بسته به تاریخ کاشت متفاوت خواهد بود. در کشت پائیزه حتی با رعایت تاریخ کاشت توصیه‌شده، احتمال کاهش شدید عملکرد، حداقل 20% میباشد. در صورت کشت در اواسط آبان‌ماه، محصول به احتمال 70% به‌طور شدیدی کاهش خواهد یافت. با افزایش فاصله تاریخ کاشت از اواسط آبان تا اواسط آذر، احتمال کاهش محصول کمتر خواهد شد. برای اجتناب از خسارت یخبندان به کشت سیبزمینی در خوزستان، کاشت این محصول در نیمه اول دی‌ماه توصیه می شود.
تازه های تحقیق
سیب زمینی تولیدشده در مناطق معتدله کشور در پائیز و اوایل زمستان به مصرف رسیده و بعد از این، خلأ این محصول در بازار وجود دارد. با کشت سیب زمینی در مناطق گرم و عرضه آن در فصل بهار می توان به پر نمودن این خلأ اقدام نمود. یکی از مناطق نیمه گرمسیری مناسب برای کشت سیبزمینی، استان خوزستان می باشد. زراعت این محصول در سال های اخیر مورد استقبال کشاورزان استان قرار گرفته به‌گونه ای که سطح زیرکشت آن از 347 هکتار در سال زراعی 64-1363 هم‌اکنون به 4535 هکتار رسیده است (1). کشت این محصول در استان خوزستان در دو فصل پائیز و زمستان امکان‌پذیر است. علیرغم مشخص‌شدن بهترین تاریخ کاشت برای زراعت سیبزمینی در این دو فصل کاشت (2 و 4)، زارعین این محصول را در یک محدوده وسیع زمانی از اواسط آبان‌ماه تا اواخر دی کشت می‌کنند. از طرف دیگر، بررسی آمار هواشناسی در منطقه در طی یک دوره ده‌ساله نشان داد که احتمال بروز یخ بندان در دی و بهمن، 70 درصد می باشد (جدول 1). لازم به ذکر است که احتمال وقوع یخ بندان برای هر ماه براساس فراوانی وقوع یخبندان در آن ماه در یک دوره ده‌ساله محاسبه شده است. بنابراین گیاهان حاصل از تاریخ‌های کاشت مزبور در مراحل مختلف رشد و نمو با یخ بندان احتمالی مواجه گشته و درنتیجه میزان کاهش عملکرد، بسته به تاریخ کاشت متفاوت خواهد بود. با عنایت به اینکه بیش از 35 سال است که تحقیقات سیب زمینی در خوزستان شروع شده و طی این مدت، گیاهان در مراحل مختلف رشد و نمو با یخبندان مواجه شده اند؛ این مقاله با هدف آگاهی کشاورزان از میزان خسارت زراعت سیبزمینی در صورت مواجه‌شدن با یخبندان احتمالی در تاریخ های مختلف کاشت، تدوین شده است.
کلیدواژه‌ها
هم‌اکنون سیب زمینی در اقلیمهای متنوعی در دنیا کشت میشود ولی این محصول به مناطق خنک عاری از یخبندان بهتر از مناطق گرم سازگار می باشد (13). بیشترین محصول در مناطقی تولید میشود که میانگین دمای روزانه آن بین 18 تا 20 درجه سانتیگراد است (14) ولی علیرغم این دمای نسبتاً پایین، ارقام کشت‌شده سیبزمینی نسبت به یخبندان حساس می باشند. بافتهای گیاهی هم در بین سلول ها و هم در درون سلول‌ها حاوی آب می باشند. تشکیل بلورهای یخ در بین سلول ها در هنگام وقوع یخبندان، عامل مرگ بافت ها می باشد (10). دمایی که در آن گیاهان دچار یخ زدگی می شوند بسته به گونه گیاهی و رقم، متفاوت است. برای زیرگونه Solanum tuberosum subsp. andigenum خسارت سرما و یا یخبندان وقتی دما به 2 درجه سانتیگراد یا کمتر میرسد، مشاهده می شود (12). مقاومت بیشتر به یخبندان در سایر گونه های سیب زمینی گزارش شده است. برای مثال: گونه‌های S. ajanhuir و S. curtilobumi در دمای 3- تا 5- درجه سانتیگراد خسارت می بینند (11). ارقام تجاری که در بیشتر نقاط دنیا و ایران کشت میشوند، به زیرگونه S. tubersum subsp. tubersum تعلق دارند که نسبت به یخزدگی حساس بوده و تنوع ژنتیکی کمی برای مقاومت در مقابل این پدیده دارند. عمل یخ زدگی در این زیرگونه در دمای پائین تر از صفر درجۀ سانتیگراد روی می دهد و در منابع مختلف، دمای کشنده بین-1 تا 2/3- درجۀ سانتیگراد ذکر شده است (15). کاهش شدید محصول سیب زمینی در اثر یخ زدگی در مناطق مختلف دنیا گزارش شده است، به‌‌طوری‌که بین سال های 1997 تا 2005 معادل 10% تولید سیب زمینی جهان در اثر یخبندان از بین رفته است (16). یک ششم سطح زیرکشت سیب زمینی در ایالات متحده در معرض خطر یخبندان است. اثر خسارت یخبندان بسته به شدت و مرحله رشد و نمو گیاه، متفاوت می باشد ولی به طور کلی با از بین بردن و یا کاهش سطح سبز موجب کاهش عملکرد و در مواردی افت کیفیت خوراکی غده ها نیز می گردد (9).
)