نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسندگان
1 استادیار پژوهش بخش تحقیقات فنی و مهندسی ، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
2 استادیار پژوهش بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایتان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
چکیده
با توجه به مصرف عمده آب در بخش کشاورزی و مشکل کم آبی در کشور، صرفه جویی در میزان آب آبیاری و افزایش بهره وری مصرف آب در این بخش ضروری به نظر میرسد. در این راستا، استفاده از آبیاری قطرهای و آرایش کشت مناسب محصول در پشتههای تلفیقی به‌عنوان یک راهکار مناسب مورد استفاده قرار می گیرد. در این خصوص پژوهش های مختلفی در استفاده از آبیاری قطره ای و بارانی در پشته های تلفیقی و آرایش های متفاوت با عرض پشته 120، 125، 150 سانتیمتر و به‌صورت دو ردیفه با فواصل بین ردیفی 35، 45، 50 و 60 سانتیمتر و هم‌چنین سه ردیفه با عرض پشته 150 سانتیمتر با فواصل ردیف 40 سانتیمتر با روش معمول تک ردیفه در این دو سیستم آبیاری مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج آزمایش ها نشان داد که از نظر تولید غده در اندازه بذری، عرض پشته 125 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 35 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط با متوسط تولید 5/40 تن غده بذری نسبت به سایر آرایش های کاشت، برتری داشته و مناسب تر می باشد. از نظر عملکرد کل، کشت سه ردیفه با عرض پشته 150 سانتیمتری با سه ردیف 40 سانتیمتری بر روی هر پشته و دو نوار تیپ در وسط با متوسط 02/50 تن در هکتار بیشترین عملکرد را دارا بوده و با سایر آرایش های کاشت، تفاوت معنی دار داشته است. در سیستم آبیاری بارانی، کشت دو ردیفه با فاصله 60 سانتیمتر با عرض پشته 150 سانتیمتری با میزان بهره وری آب 5/5 کیلوگرم بر مترمکعب نسبت به فواصل بین ردیفی 50، 75 و کشت معمول سیبزمینی، عملکرد بالاتری داشته و قابل توصیه به بهره‌برداران می باشد.
تازه های تحقیق
به این منظور جهت ارزیابی آرایشهای مختلف کشت با استفاده از دو سیستم مختلف آبیاری بارانی و قطره ای در زراعت سیب زمینی، سیستم آرایش کاشت با پشته های تلفیقی و کشت معمول سیب زمینی در چندین پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. آرایش های کشت با 10 الگوی ممکن و به صورت های زیر انجام گرفته است:
1- عرض پشته 120 و 125 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 35 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط،
2- عرض پشته 120 و 125 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 45 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط،
3- عرض پشته 150 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 50 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط،
4- عرض پشته 150 سانتیمتری با فاصله دو ردیف60 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط،
5- عرض پشته 150 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 75 سانتیمتر بر روی هر پشته و یک نوار تیپ در وسط،
6- عرض پشته 150 سانتیمتری با سه ردیف 40 سانتیمتری بر روی هر پشته و دو نوار تیپ در وسط،
7- سیستم آبیاری بارانی با عرض پشته 150 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 50 سانتیمتر بر روی هر پشته،
8- سیستم آبیاری بارانی با عرض پشته 150 سانتیمتری با فاصله دو ردیف 60 سانتیمتر بر روی هر پشته،
9 - کشت تک ردیفه 75 سانتیمتری با یک نوار تیپ بر روی هر پشته (روش مرسوم)،
10- کشت تک ردیفه با عرض پشته 75 سانتیمتری در آبیاری بارانی (روش مرسوم).
کلیدواژه‌ها
مقدمه
استان همدان با 162,24 هکتار سطح زیر کشت وقوع خشکسالی های متعدد و مکرر در سالهای گذشته، برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، رشد جمعیت و در نتیجه نیاز به مواد غذایی بیشتر (در نتیجه توسعه سطح زیرکشت به‌منظور افزایش تولید) باعث شده است که وضعیت منابع آبی کشور از جمله همدان با مشکل جدی مواجه شود، به طوریکه سالانه سطح منابع آب زیرزمینی در استان همدان به طور متوسط یک متر کاهش می یابد (4). لذا استفاده از سیستم های نوین آبیاری از جمله آبیاری قطره ای نواری به منظور کاهش میزان آب مصرفی و افزایش بهره وری مصرف آب در برخی محصولات مانند سیب زمینی در خیلی از مناطق کشور اعمال شده است. گاهی مشاهده شده است که کشاورزان از آرایشهای کشت مرسوم آبیاری سطحی برای دو سامانه آبیاری بارانی و قطرهای استفاده می نمایند (7). در این مقاله آرایشهای کشت مناسب سیبزمینی در پشتههای مرکب برای دو سیستم آبیاری قطره ای نواری و بارانی براساس تحقیقات انجام‌گرفته، مشخص و پیشنهاد شده است.
وضعیت منابع آبی کشور من جمله استان همدان، به‌دلیل خشکسالی های اخیر و برداشت بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی طی دهه اخیر بحرانی تر شده است. به طوریکه بیش از 50 درصد دشتهای کشور از نظر برداشت منابع آب زیرزمینی جزء مناطق ممنوعه می باشند (6). متوسط سالانه افت سطح سفره های آب زیرزمینی استان همدان حدود 1 متر و کاهش حجم مخازن آب زیرزمینی به بیش از 240 میلیون مترمکعب در سال می رسد (4). بررسی روند تغییرات شاخص بهره وری آب، حاکی از رشد آن طی سال های اخیر بوده به طوریکه از 87/0 کیلوگرم بر مترمکعب در سال 1384 به 32/1 کیلوگرم بر مترمکعب در سال 1394 رسیده است (5). براساس سند چشم‌انداز توسعه کشور، این رقم تا سال 1400 باید به عدد 6/1 برسد. بنابراین لازم است، تمهیدات لازم جهت استفاده بهینه از منابع محدود آبی و افزایش راندمان و بهره وری مصرف آب صورت پذیرد. از روشهای مناسب جهت ارتقاء بهره وری مصرف، استفاده از سیستمهای نوین آبیاری و آرایشهای مناسب کشت با استفاده از سیستم های قطره ای و بارانی می باشد. انواع آرایش های کشت مورد مطالعه سیب زمینی در ادامه ارائه شده است.
)