نوع مقاله : مقاله علمی - ترویجی
نویسنده
مربی پژوهشی، بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
چکیده
پوسیدگی نرم توسط باکتری (Pectobacterium (Erwinia) carotovorum subsp. carotovorum (P.c.c.ایجاد میشود و دامنه میزبانی این باکتری بسیار وسیع بوده و تعداد زیادی از گیاهان زینتی و زراعی مانند: ذرت، برنج، چغندرقند و نیز سبزیجات را آلوده میکند. این بیماری در اکثر مناطق سیبزمینیکاری کشور گزارش شده است. باکتری مولد بیماری پوسیدگی نرم می‌تواند بر روی غدههای بذری، ذرات خاک، آب، روی بدن حشرات و ماشین‌آلات کشاورزی حمل شود. برخی علفهای هرز در مزرعه به‌ویژه تاجریزی و تاجخروس می‌توانند پناهگاه باکتری عامل بیماری باشند. با کاشتن غدههای آلوده، بیماری گسترش یافته و احتمال تولید غدههای آلوده افزایش می‌یابد. باکتری عامل پوسیدگی نرم معمولاً از طریق منافذ طبیعی روی غدهها مانند عدسک متورم (ناشی از بالا بودن رطوبت خاک) وارد بافت غده میشود. غدههای آلوده، باکتریها را به خاک آزاد میکنند و باکتریها می‌توانند از طریق جریان آب و جابجایی خاک به غدههای دختری منتقل شوند. هم‌چنین باکتری عامل بیماریمی‌تواند از انتهای ساقه غدهزا و زخم‌ها نیز وارد غدهها شود. کاشت غدههای بذری سالم وگواهی‌شده، مؤثرترین روش مدیریت بیماری است. مدیریت موفق این بیماری مستلزم داشتن دانش کافی در مورد عوامل، نحوه پراکنش و شیوع بیماری است. در این مقاله اهمیت بیماری پوسیدگی نرم سیبزمینی، پراکنش و شدت آلودگی، نشانههای بیماری، عوامل تشدیدکننده، چرخه بیماریو مدیریت تلفیقی آن براساس پژوهشهای انجام‌شده در ایران و جهان شرح داده شده است.
تازه های تحقیق
کنترل باکتری عامل بیماریبه‌دلیل بذرزاد و خاک‌زاد بودن و پایداری آن در خاک و بقایای آلوده گیاهی و نیز داشتن میزبانهای متعدد، مشکل میباشد. بنابراین بیماری را بایستی بهصورت تلفیقی و با به‌کارگیری اصول علمی و دقیق به‌شرح زیر کنترل کرد:
1- غدههای آلوده کشت نشوند. کاشت غدههای سیبزمینی سالم در زمینهای عاری از بیماری انجام شود.در زمینهایی که سابقه آلودگی دارند، حداقل تناوب دو ساله با گیاهان غیر میزبان مانند غلات و حبوبات رعایت شود.
2- آبیاری مزرعه بهصورت بارانی یا قطرهای و با مهارت و دقت انجام شود به‌نحوی که کمترین رواناب ایجاد گردد. از زیاد آب دادن و غرقاب کردن مزرعه اجتناب شود.
3- رعایت اصول بهداشت زراعی، تغذیه مناسب مزارع سیبزمینی و کنترل علفهای هرز مزرعه به‌ویژه علفهای هرز تاجریزی و تاجخروس ضروری میباشد.
4- زمانی که پوست غدهها سفت و کامل شده، برداشت انجام شود.
5-
از برداشت محصول در شرایط مرطوب خودداری شود.
6- وقتی دمای هوا و خاک زیر 21 درجه سانتی‌گراد باشد، برداشت انجام شود.
7- از کوبیدن و له‌کردن غدهها جلوگیری شود.
8- غدههای برداشت‌شده به‌سرعت خشک شوند.
9- قبل از جمع‌آوری و انبار کردن غدهها، خاک و ذرات چسبیده به غدهها تمیز شوند.
10- از انبار کردن غدههای آبگزیده و دارای پوسیدگی صورتی خودداری شود.
11- انبارها و لوازم ذخیره‌سازی غدهها ضدعفونی شوند. برای ضدعفونی انبار میتوان از آجرهای آماده فرمالدئید موجود در بازار و یا از وایتکس استفاده کرد.
12- از جمع شدن قطرات آب بر روی توده ذخیره‌شده، جلوگیری شود.
13- فضای انبار به‌طور مناسب تهویه شود.
14- غدهها به‌مدت 2-3 هفته در دمای 13 -10 درجه سانتی‌گراد با جریان هوای مناسب تهویه شوند تا پوست غدههای زخمی التیام یابد.
15- از شستن غدهها قبل از ذخیره کردن پرهیز شود.
16- در صورت نیاز به شستشوی غدهها، از آب کلردار استفاده شود و غدهها بیش از 5/2 تا 5 سانتی‌متر در آب غوطهور نشوند.
17- غدهها قبل از بسته‌بندی کاملاً خشک شوند.
18- غدهها در کیسههای توری بسته‌بندی شوند.
19- در مزارع و خاکهایی که از قبل احتمال آلوده بودن را دارند، بهتر است ارقام مقاوم و یا متحمل به بیماری کشت
شوند. در بررسی آزمایشگاهی انجام‌شده، ارقام: کندور، دیامانت، آرانکا، مورن، سانته و کوزیما تحمل بیشتری به عامل بیماری نشان دادند ولی در بررسی‌های گلخانه‌ای، ارقام: ریمارکا و مارفونا متحمل و ارقام: آئولا، استت، آجیبا، ایلونا، فاموزا و آزیزا نسبتاً حساس و ارقام: سینجا، سرناد، ایدول، کندور، رومانو، آرانکا و دیامانت حساس بودند. در بررسی‌های سه‌ساله واکنش ارقام به P.c.c، رقم مورن نسبت به بقیه ارقام آزمون‌شده تحمل بیشتر و رقم کندور حساسیت بیشتر نشان دادند (1).
20- هنگام برداشت بایستی دقت شود که غدههای سیبزمینی زخمی نشوند. اگر برداشت در خاک خشک انجام شود، غدهها زخمی شده و در انبار آلوده میشوند. هنگام برداشت بایستی غدهها خشک باشند. وجود آب آزاد روی غدهها خصوصاً در ناحیه چشمها باعث نفوذ باکتری عامل بیماری به داخل غده شده و بیماری ایجاد میشود.
کلیدواژه‌ها
سیبزمینی یکی از محصولات مهم غذایی و اقتصادی است که از نظر سطح زیر کشت بعد از گندم، برنج و ذرت در مقام چهارم قرار دارد. عوامل زیادی از باکتریها، قارچها، ویروسها و مایکوپلاسماها سیبزمینی را آلوده میکنند. در میان بیماریهای باکتریایی سیبزمینی، بیماری پوسیدگی نرم بهخصوص در انبار و مزارع تولید بذر سیبزمینی دارای اهمیت زیادی است. بیماری پوسیدگی نرم باکتریایی سیبزمینی دارای گسترش جهانی است. میزان خسارت از کشوری به کشور دیگر متفاوت و بستگی به ارزش اقتصادی محصول دارد. باکتری Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorumدر نواحی معتدله و گرمسیری انتشار وسیعی داشته و طیف وسیعی از گیاهان به‌ویژه گیاهانی که دارای اندامهای ذخیرهای گوشتی و آبدار میباشند را آلوده مینماید (1 و2).
)